Svavar hestamaður á Keldulandi (t.h.) tekur á móti okkur Ingimar.

611. Það var kaldan dag í byrjun nóvember sl. að Ingimar bóndi á Flugumýri áformaði að líta til hesta sem hann, Agnar á Miklabæ og Páll Dagbjartsson skólastjóri á Varmahlíð höfðu í afrétt inni í Austurdal þar sem þeir hafa verið með hluta af jörðinni Gilsbakka á leigu og hestana þar í hólfi. Einnig stóð til að koma við hjá þeim Tinu og Svavari á Keldulandi og sækja tvær hryssur sem þar höfðu verið í tamningu og hafa þær í hólfinu um tíma. Ég fékk að fljóta með en var minntur á að taka myndavélina með, því þarna uppfrá færi ábyggilega heilmikið myndefni að hafa. Það reyndist rétt vera og það var heilmikið "skotið" þennan dag, þó svo að birtuskilyrðin væru ekki upp á það allra heppilegasta. Ég sá eða kannski miklu frekar upplifði þennan dag, væna sneið af Skagafirðinum sem ég hafði ekki kynnst áður og fram að þessu tæpast vitað að væri til.


Tina að "prufukeyra".

Skammt fyrir ofan Bólu er beygt inn á Kjálka og ég hafð þá þegar á orði að þessa beygju hefði ég aldrei tekið áður. Því var þá svarað til að ýmislegt ættu menn þá eftir sem sannarlega reyndist rétt, og eigilega því réttara sem lengra var haldið frá þjóðvegi eitt og malbikinu.

Eftir stutta ökuferð á malarveginum áleiðis upp eftir Austurdalnum var komið að Keldulandi, en þar reka þau Svavar Hreiðarsson (Svabbi) og Christina Niewert (Tina) tamningastöðina Halahesta.

Svavar sem bjó í Þýskalandi á tíunda áratugnum náði þeim árangri þar ytra að verða þýskur unglingameistari í gæðingaskeiði. Nú er ég ekki það vel að mér í hestafræðunum að ég geri mér grein fyrir því hversu stór sá titill sé þar ytra (og hér heima), en óneitanlega hljómar hann vel. Svavar flutti svo aftur heim árið 1999 en Tina kom til Íslands ári síðar. Þau unnu við tamningar í Ásmúla sem er hrossaræktarbú við Hrútsvatn skammt austan og ofan við Þjórsárósa, en fluttu þaðan á Blönduós áður en þau komu svo að Keldulandi

Árið 2007 varð Svavar Íslandsmeistari í gæðingaskeiði með Johnny frá Hala sem mun vera hans aðal reiðhestur enn í dag.

Tina starfaði við tamningar úti í Þýskalandi og tók tamninga og þjálfunar próf hjá Walter Feldman árið 1998.



Þau Svavar og Tina eru gott og gestrisið fólk og miklir höfðingjar heim að sækja. Fyrir þá sem vilja kynna sér tamningarstöðina og það sem þar er að gerast nánar, get ég bent á slóðina http://halahestar.com/

Nokkuð skiptir í tvö horn þegar húsakosturinn á jörðinni er skoðaður eins og sjá má.
Hér mætast tímarnir tvennir.


Ljósmynd: Friðgeir Guðmundsson.

En "landlordinn" Stefán Hrólfsson von Kelduland sem er kominn  á níræðisaldur fluttist til Akureyrar fyrir nokkum árum síðan. Þó hefur hann dvalið að Keldulandi að sumrum, því fáir sem lifað hafa og hrærst í slíku umhverfi geta sagt skilið við sveit eins og þessa fyrr en í fulla hnefana.

Og Stefán er nægjusamur maður eins og sést á híbýlum hans. Líklega hefur hann heldur ekki lært að bruðla í æsku og hér sannast því eina ferðina enn að "hvað ungur nemur, gamall temur".  

Þegar þau eru skoðuð frá hinni hliðinni, sést að það hefur verið komið fyrir sérstökum stormvörnum sem fest eru í horn hússins. Eðlilega vilja menn hafa sitt annað heimili á sínum stað næst þegar menn vitja þess.

Fátítt er að þetta vörumerki sjáist eins oft í þéttbýlinu og áður var, en það virðist ennþá vera í fullu gildi til sveita. Það er líka eitthvað svo "Kaupfélagslegt" við það.



Við kveðjum Kelduland og íbúa þess bæði tví og ferfætta, svo og þennan gamla Júgóslafneska Universal sem mun ennþá vera gangfær.

Jón vaggar eitt sinn hvítvoðungi og fór þá með frumsamda barnagælu:

Dúsu sýgur, drullar og mígur undir.
Þykir snótum þráskælinn.
Þú ert ljótur nafni minn.

Og um búkonu sem þótti fjölhæf til verka:

Býr til grauta, brækur þvær,
bakar, hnoðar, malar,
kembir, spinnur, kveður, hlær,
klippir gull og smalar.

Eitt sinn orti Jón á Akureyrargöngu:

Linnabóla liljan svinn
lyftu upp kjól með hraða.
Stúfinn ólar mýktu minn,
meyjan póleraða.

Og þeir sem vilja skoða meira af kveðskap Jóns geta fundið eitt og annað á linknum

http://www.skagafjordur.is/default.asp?cat_id=2152

Áður en við Ingimar yfirgáfum Gilsbakka, sáum við að þarna hafði greinilega mikill dugnaðarforkur grafið fyrir bústað sínum og sinna.

Pínulítil hola en heljarstórt moldarflag.

Skömmu fyrir jól átti ég erindi við Ingólf á Dýrfinnustöðum, en að því frágengnu beindi hann umræðunni að öðru og kom mér með því svo rækilega á óvart að ég er eiginlega enn að átta mig. Ingólfur er ekki maður orðalenginga og skrúðmælgis eins og sá sem þetta ritar, heldur kemur hann sér beint að efninu á skýran og afgerandi hátt. Framsaga hans var nokkurn vegin með eftirfarandi hætti:

"Ég er hérna með svolítinn kassa sem þú mátt eiga, og ef þú vilt hann ekki þá hendi ég honum. Ég veit nebblega ekkert um músik og svona dót er ekkert fyrir mig, en ég er ekki frá því að tækið sé ættað frá Gautlöndum í Fljótum".
Svo mörg voru þau orð, en kassinn sem um ræddi var gamall grammófónn. Ég segi grammófónn en ekki plötuspilari, því mér finnst það orð hæfa betur þessu aldraða antikapparati. Hann var þeirrar gerðar sem hentaði m.a. til feðalaga, því hann var handsnúinn og þurfti þess vegna ekki rafmagn til að skila því sem ætlast var til af honum. Og auðvitað var hann svo gerður fyrir 78 snúninga plötur og í einu horni kassans hans var einkar haganlega fyrir komið sérstakri nálageymslu, því á sínum tíma var endingartími nálanna sáralítill og það varð þess vegna alltaf að vera tiltækur svolítill "lager" af þeim. Ofan á arminum er svo hljóðdósin, en hún gegnir sama hlutverki og hátalari gerir á yngri og nútímalegri útfærslum þessarar uppfinningar Edisons.

Mikill höbbðingi ertu Ingólfur... segi nú ekkert minna en það.

Við fórum einn daginn í fótbolta af einfaldari gerðinni, sem endaði með því að boltinn fór sínar eigin leiðir ef svo mætti segja. Í stað þess að hann sentist fram og til baka á milli okkar sparkaranna eins og til var ætlast og stefnt að, lá leið hans einhverra hluta vegna á skjön við fyrirætlanir okkar og út af svæðinu sem við höfðum helgað okkur til leiksins.

Hann stefndi rakleiðis inn á græna flöt örskammt frá og staðnæmdist ekki fyrr en hann hafði haldið sem leið lá undir appelsínugula og rafmagnaða strenginn sem enginn vill snerta, en þessi lína táknar endimörk yfirráðasvæðis okkar mannanna m.a. til leikja og upphaf lands kálfanna.

Þegar þessi svolítið þunglamalegu jórturdýr áttuðu sig á því að það var komið nýtt leikfang inn á völlinn til þeirra, fjölgaði hratt í kring um boltann og þau komu á harðastökki úr öllum áttum.

Ég vissi ekki að þeir gætu átt það til að vera jafn fljótir til og raun bar vitni, og ég vissi ekki heldur að þeir væru svona yfirmáta forvitnir. Fyrst kom einn, svo komu nokkrir til viðbótar og eftir svolitla stund taldi ég þarna meira en tuttugu kálfa. Líklega hafa þeir fyrstu komið til að skoða boltann, en þeir sem síðar bættust við hafa líklega lítið séð til hans og einungis elt til þess að athuga hvað hinir fyrri væru að athuga o.s.frv.

Þeir ráku snoppuna í leðurtuðruna og hún hreyfðist lítillega. Þá ýttu þeir við henni aftur, - og aftur. Eftir nokkrar slíkar ýtingar og svolitla stund, var hún komin aftur undir markalínuna rafmögnuðu og til mannheima á ný. Sýningu þeirra var lokið að sinni og við gátum haldið áfram leiknum.

Ýmis fróðleikur um þessar "kýr fátæka mannsins" hefur ratað á fjörur mínar eftir stutta ferð upp á Öxnadalsheiði í geitaleit. Reyndar bæði í leiðangrinum sjálfum en síðan hafa líka allmargir molar verið að bætast við.

Geitur hafa verið á landinu allt frá landnámsöld, enda er sá stofn sem telur í dag um 400-500 dýr skilgreindar sem landnámsgeitur. Hann er því að öllum líkindum einn allra minnsti einangraði geitastofn heims. Afurðirnar eru ull, kjöt, húð, mjólk og horn.

Ég er ekki lengur viss um að máltækið sem segir að ekki þýði að fara í geitarhús að leita ullar, sé að ganga upp í mínum huga á sama hátt og áður, eða þá að ég hef einfaldlega alltaf misskilið það. Það er nefnilega heill hellingur af ull í geitarhúsum og hún skiptist í tvö lög rétt eins og á kindum (tog og þel), en er kallað stý og fiða á geitum. Þetta síðasta er reyndar sótt á netið og eins að kasmírull er unnin úr innra laginu, þ.e. fiðunni.

En Agnar Bolvíkingur og prestsbóndi á Miklabæ heldur nokkrar geitur og vegna versnandi tíðar var talið rétt að koma þeim í hús fyrir veturinn. Það var því safnað saman nokkrum körlum úr sveitinni og haldið til heiðar, en sést hafði til nokkurra geita niður við veg uppi á Öxnadalsheiði. Ég fékk að fljóta með (líklega af því að það var laust sæti í bílnum) þótt fyrirséð væri að lítið gagn yrði í mér. Ég veit nefnilega nákvæmlega ekki nokkurn skapaðan hlut um hegðunarmynstur geita til fjalla og þaðan af síður hvernig hægt er að bera sig að smölun þeirra.

Reyndar hef ég lengst af staðið í þeirri trú að það væri einfaldlega ekki hægt að smala geitum ef þær vildu ekki láta smala sér. Og ég hef líka trúað því að þær vildu það yfir höfuð aldrei nokkurn tíma. En nú kom eins og svo oft áður berlega í ljós hvað ég er illa að mér um einföldustu verk til sveita og mikla fyrir mér það sem lítið sem telst smámál í dreifbýlinu. Auðvitað voru það hundarnir sem sáu um allt erfiðið en ekki við mennirnir. Ingólfur á Dýrfinnustöðum lumaði auðvitað á leynivopni sem dugði, því um leið og hann hafði hleypt Border Collie-unum út úr hestakerrunni sem hékk aftan í jeppanum voru örlög geitanna ráðin. Þeir hlupu sitt hvoru megin við geitahópinn og tóku sér stöðu milli hans og fjallsins, sem í þessu tilfelli var eina leiðin til frelsisins. Það var engu líkara en þær áttuðu sig á þeirri bláköldu staðreynd að þær ættu enga möguleika í stöðunni og skynsamlegast væri að lúta vilja mannsins (og auðvitað hundanna).

Hafrar og huðnur runnu því næst greiðlega inn í hestakerruna og voru komnar í hús skömmu síðar. Það sem ég hélt í einfeldni minni að væri nánast ógerlegt, reyndist vera hið minnsta mál þegar á reyndi.

Vígalegur...!

Og það bar til sem oftar að ein kýrin í fjósinu á Flugumýri átti í miklu basli með að koma frá sér kálfi. Þegar liðinn var alllangur tími frá því að von var á afkvæminu, var sýnt að "fæðingarhjálp" var bráðnausynleg.

Það var því stormað út í fjós og ég fékk að fara með þó ekki væri ég líklegur til stórra verka, en ég hafði alla vega myndavélina meðferðis.

Ingimar bóndi og "ljósmóðir" fór eftir kálfinum og kom lykkju upp fyrir klaufir hans og síðan var farið að toga.

Ingimar og Katarína heimasæta að aftan, en ég togaði á móti framan frá.

Nokkuð þokaðist áleiðis en ekki nægilega mikið. Sýnt var að þörf var á öflugri hjálpartækjum.

Mér var bent á að það væri ágætt ef ég gæti látið vita ef það ætlaði að líða yfir mig. Ég er ekki frá því að ég hafi séð votta fyrir glottaralegum viprum á andliti Ingimars, en ég lét sem ég heyrði ekki þessa (xxx) athugasemd.

"Líklega kemur hann dauður, því þetta er búið að vera bæði langt og strembið" bætti hann svo við.

En það reyndist vera líf í þeim litla sem var þó með allra stærstu kálfum í marga mánuðuði. Hann braggaðist ágætlega og daginn eftir var hann farinn að standa nokkurn vegin í allar fjórar.

En svona sér maður auðvitað bara í sveitinni.

Þann tíma sem ég dvaldi í Skagafirðinum á síðasta ári, átti ég þó nokkrum sinnum leið út á Siglufjörð. Eitt sinn þegar ég var að koma aftur þaðan, sá ég hvar hvorki meira né minna en heil hljómsveit með öllu, var algerlega úti í móum ef svo mætti að orði komast. Ég staldraði við og átti svolítið spjall við hina ágætu drengi í Hjálmunum sem höfðu einmitt verið að spila á Siglufirði kvöldið áður. Þeir báru sig eftir atvikum vel og sögðu hljóðfærin alveg hafa sloppið í byltunni sem væri ekki svo lítið mál. Þeir minntust reyndar á að bístjórinn hefði sloppið líka nema þá með skrekkinn, en hann hefði alveg unnið sér inn fyrir honum. Reyndar skil ég ekki alveg hvernig hljómsveitarbíllinn gat fokið út af og snúið í smáþýfinu utan vegar eins og sést á myndinni. Um það leyti sem ég var að fara, kom dráttarvél að sem kippti bílnum upp á veg og Helgi Svavar og félagar gátu haldið áfram, en ferðinni var heitið inn á Akureyri þar sem átti að spila á Græna Hattinum.



Þessir fulltrúar nútíðar og fortíðar hittast stundum undir fjósveggnum á Flugumýri þegar dagur er að kvöldi kominn og eyða þá gjarnan nóttinni saman. Hinn grasgræni John Deere undantekningalítið eftir annasaman og erfiðan dag, en "gamli sorrý Gráni" hefur verið þarna allan daginn, því hann hefur skilað því sem hægt er að ætlast til af honum á starfsæfi hans og jafnvel svolítið meira til. Gráni sem kallaður er svo, heitir öðru nafni Ferguson og er árgerð 1949. Hann bar skráningarnúmerið Kd-39, er með 35 hestafla fjögurra strokka bensínvél og var síðast notaður á níunda tug síðustu aldar, þá svolítið kominn á fertugsaldurinn. Hann var keyptur af afa og nafna núverandi bónda á sínum tíma, var fyrsta dráttarvélin sem kom að Flugumýri og leysti þá af hólmi sláttuvél þeirrar gerðar sem dregin var af hestum.

Í nóvember sl. spilaði ég á hjónaballi í Héðinsminni og er þetta í fyrsta skipti sem ég kem inn í þetta merka félagsheimili sem ég heyrði svo oft talað um í mínu ungdæmi. Í þá tíð var engu líkara en þeir sem eldri voru fylltust lotningu og böllin þar sveipuðust sjálfkrafa einhverjum óútskýranlegum dýrðarljóma fortíðarinnar þegar þau bárust í tal. En með batnandi samgöngum og tilkomu Miðgarðs 1967 varð allt einhvern vegin nálægara og venjulegra, en líklega mun það breytast þegar árin hafa einnig sveipað það tímabil mistri fjarlægðarinnar í tíma talið.

Saga hússins er orðin bæði löng og merk. Á samkomunni meðan borðhald stóð yfir sté sá ágæti maður Árni frá Uppsölum í pontu og rakti hana í stórum dráttum á þann hátt sem honum er einum lagið. Húsið var upphaflega byggt árið 1921, en endurbyggt og stækkað 1961 og svo aftur 1992. Þegar dragspilið var þanið, svunturnar kipptust, faldarnir lyftust og danslagið dunaði og svall á öldinni sem leið, var til dæmis hvorki rennandi vatn né nokkur snyrtiaðstaða í húsinu. Menn og konur hafa því að öllum líkindum gengið afsíðis og spölkorn frá húsi þegar náttúran kallaði, og hefur þá væntanlega einu gilt með hvaða hætti eða formerkjum hún gerði það.

Það er ekki alveg laust við að það hafi vakið svolitla athygli nefndarmanna sem og ýmissa annarra, að eftir lauslega könnun á verðskrá hugsanlegra ballspilara, kom í ljós að Stúlli ásamt Dúa fylgisveini sínum var nokkru dýrari en Geirmundur sveiflugerðarmaður ásamt meðspilara. Þetta fannst sumum innvígðum og innmúruðum Skagfirðingum ekki alveg samkvæmt bókinni því Geirmundur er jú líklega talsvert frægari að þeirra mati.

Aðeins nokkrum metrum fyrir neðan Héðinsminni og á Akratorfunni sem kölluð er svo, stendur bær Skúla Magnússonar
Ég varð auðvitað að gúggla svolítið eins og svo oft er gert til að afla meiri vitneskju um það sem fyrir augu ber og útkomuna má sjá hér að neðan.

Af nat.is

"Skúli Magnússon, landfógeti, var lengstum sýslumaður í Skagafirði og bjó að Stóru-Ökrum.  Eftir standa af bæ Skúla (byggður 1743-45) tvö samhliða hús, bæjardyr og stofa og á milli þeirra eru göng, sem liggja í krók aftan við húsin. Stofan var notuð sem þinghús á sínum tíma, og voru þar haldnir helstu fundir í hreppnum. Nýlunda var að stofan sneri stafni fram á bæjarhlað. Gengið var beint frá hlaði inn í þingstofuna en slík tilhögun varð síðar algeng á Norðurlandi á síðari hluta 18. aldar. Á henni eru nú ekki lengur útidyr. Timburgrind húsanna er sérstök, eins konar millistig af stafverki og grindarsmíð, sem ruddi sér rúms á 18. öld. Þilgerð er forn. Í húsunum er að finna athyglisverða viði úr eldri húsum á staðnum sem bera margs konar ummerki fyrri notkunar, sumir þeirra prýddir strikum til skrauts. Er þar nokkrar gerðir strika að finna, en strikun á viðum er ávallt vísbending um að þeir hafi verið í betri húsum.

-
Þjóðminjasafn Íslands tók húsin í sína vörslu árið 1954. Gagngerar viðgerðir fóru fram ári síðar, og hefur eftir það verið dyttað að bænum eftir föngum.
-

Akratorfa er bæjaþyrping í Blönduhlíð neðan Akrafjalls (1147m), Miðhús, Minni-Akrar, Höskuldsstaðir og Stóru-Akrar.  Þarna bjó Eggert Jónsson (-1656), lögréttumaður.  Hann var sonarsonur Magnúsar Jónssonar prúða í Ögri.  Jón klausturhaldari að Möðruvöllum var sonur Eggerts.
-
Félagsheimilið Héðinsminni er að Stóru-Ökrum, kennt við Skarphéðinn Símonarson (1877-1914), bónda að Litladal.  Hann drukknaði í Héraðsvötnum.  Faðir hans gaf allar eigur hans til byggingar fundarhúss fyrir Akrahrepp.  Það var opnað 1921 en stækkað og endurbætt 1961, þegar það fékk núverandi mynd.  Þar var barnaskóli, landsímastöð og bréfhirðing frá 1954.
-
Hjálmar Jónsson, Bólu-Hjálmar, bjó að Minni-Ökrum ík 27 ár.  Þaðan hraktist hann að Grundargerði í sömu sveit.
-
Ferjustaður á Héraðsvötnum var undan Ökrum fyrrum.  Þar var síðast dragferja árið 1930".

Af Wikipedia

"Stóru-Akrar eða Akrar er bær í miðri Blönduhlíð í Skagafirði og höfðingjasetur fyrr á öldum. Bæir standa þétt í nágrenni Stóru-Akra og kallast þar Akratorfa.

Á Stóru-Ökrum bjó Björn prestur Brynjólfsson á fyrri hluta 14. aldar og afkomendur hans um langan aldur. Sonur Björns var Brynjólfur ríki Björnsson (d. 1381) og síðan Björn sonur hans (d. um 1403). Dóttir hans var Sigríður, sem giftist seinni manni sínum, Þorsteini Ólafssyni lögmanni í Hvalseyjarkirkju á Grænlandi 1408 en vitnisburður um brúðkaupið er síðasta örugga heimild um búsetu norrænna manna þar. Einkadóttir þeirra var kölluð Akra-Kristín. Hún var fyrst gift Helga Guðnasyni lögmanni en síðar Torfa Arasyni hirðstjóra. Dóttir hennar og Helga var Ingveldur, kona Þorleifs Björnssonar hirðstjóra á Reykhólum.

Dætur Ingveldar og Þorleifs, Guðný og Helga, eignuðust Akra eftir foreldra sína og bjó Guðný, sem kölluð var Akra-Guðný, lengi á jörðinni með manni sínum, Grími Jónssyni lögmanni. Hinn hlutann eignaðist Gunnar Gíslason á Víðivöllum. Dóttir hans var Solveig kvennablómi, kona Arngríms lærða, og virðist Arngrímur hafa búið þar um tíma og seinna Jón sonur hans. Hann seldi Eggert Jónssyni jörðina árið 1630 og bjuggu afkomendur hans þar þangað til 1743, þegar hún var seld Skúla Magnússyni, sýslumanni Skagfirðinga og síðar landfógeta. Hann byggði þar á árunum 1743-1745 myndarlegan torfbæ sem búið var í til 1938 og stendur enn að hluta. Hann er undir umsjá Þjóðminjasafns Íslands og hefur verið endurgerður.

Kirkja var á Stóru-Ökrum frá því snemma á öldum en hún var lögð niður með konungsbréfi 1765. Þar er líka félagsheimilið Héðinsminni, sem reist var 1921 í minningu Skarphéðins Símonarsonar í Litladal, sem drukknaði í Héraðsvötnum. Þar var skóli hreppsins allt til 2006."

Hann Ingimar á Flugumýri hringdi í mig seint í nóvember og var greinilega svolítið niðri fyrir. Það hafði verið óskað eftir mynd af Flugumýrarbænum ásamt allra næsta nágrenni frá Vélaborg til að nota á dagatal fyrir árið 2010. Varla gat annað verið en að eitthvað væri finnanlegt af hentugu myndefni, en það kom hins vegar svolítið á óvart að þegar farið var að svipast um eftir því að minna var til en menn höfðu talið.

Ég sagðist örugglega eiga eitthvað af slíkum myndum frá liðnu sumri, því myndavélin hefði nú ekki verið svo lítið á lofti. En það sama var uppi á teningnum þegar ég fór að gramsa í mínum afurðum, jú eitthvað var til en fátt eitt sem heppilegt gat talist. Ýmist hvort voru menn eða skepnur svo mikið í forgrunni að lítið sást til bæjar, eða það vantaði hálft fjósið eða íbúðarhúsið öðru hvoru megin á myndflötinn.

Þá var það helst til ráða að fara með myndavélina út á tún og "afla þeirra gagna" sem um var beðið og mönnum var auðvitað ljúft að láta í té.



Ég var að sjálfsögðu hinn kátasti með að vera falið verkefnið og sú ábyrgð sem því fylgdi og í kjölfarið var u.þ.b. tugur mynda sendar á Vélaborg til skoðunar. Nú bíð spenntur eftir að fá að berja augum eintak af umræddu dagatali, því ég hef sannfrétt að það prýði einhver mynda þeirra sem má sjá hér að ofan.