934. Þegar séra Brandur faðir þeirra Guðrúnar og Jóns gerði tilraun til að flýja baslið, áfengisbölið og drykkjuvinina í Hrútafirðinum og fluttist suður í Skaptafellssýslu, voru börnin mjög ung að árum. Drengurinn aðeins fimm ára en stúlkan árinu eldri. Dvöl þeirra þar syðra varð þó styttri en til stóð eða aðeins tólf ár, því þegar faðir þeirra andaðist fluttust þau ásamt móður sinni aftur norður á Strandir. Hlutskipti þeirra í lífinu gátu varla orðið ólíkari því hún lifði í sárri fátæk alla sín tíð, en hann gekk menntaveginn og varð prestur og síðar prófastur. Börn séra Brands urðu alls fimmtán, en ég mun aðeins fara yfir sögu tveggja þeirra. Jóns sem var langafi minn og Guðrúnar m.a. vegna þess hve heimildir eru aðgengilegar um hana.

Saga hennar er mikil átaka og harmsaga, en hún var sterk til sálarinnar og stóð áföllin og brotsjóina af sér eins og klettur í lífsins ólgusjó.

Guðrún Brandsdóttir

Baslið beið eftir henni í sveitinni heima.

Guðrún Brandsdóttir var átján ára þegar hún kom í Hrútafjörð aftur og afburða myndarleg stúlka. Ljóst hárið liðaðist niður um fingerðan líkamann, í gráum augunum speglaðist enn bjarmi Skaftfellskra gleðistunda og allt fram á elliár birti yfir svip hennar þegar minnst var á þá sveit. En hafi hana forðum þegar hún fór um landið í kláfnum dreymt um að lífið yrði eitt heillandi ævintýri, þá var það aðeins tálsýn og heilmikill blekkingingarvefur. Fyrr en varði stóð hún í strangri lífsbaráttu, blásnauð húsmóðir í harðbýlu landi og á erfiðum tímum. Bróðir hennar og besti vinur gekk hins vegar menntaveginn og varð að lokum prófastur. Sjálf var hún að vísu mjög bókhneigð, en fátækar sveitastúlkur í lok nítjándu aldar áttu líltinn kost á námi. Hún giftist náfrænda sínum, Búa Jónssyni frá Kollsá og þau fóru að búa móti föður hans. Frændsystkinin Guðrún og Búi voru mjög ólík í skapi. Búi var mjög örlyndur, en hún ákaflega stillt og ýmislegt varð því til að gera sambúð þeirra erfiða og þá einkum framan af. Þrátt fyrir að hann væri dugnaðarmaður, búnaðist honum ekki vel og þau voru jafnan mjög fátæk. Þá voru engar tryggingar og sjaldnast neina fyrirgreiðslu að hafa, fáar eða engar skemmtanir voru haldnar og lífsbaráttan fólst að miklu leyti í því að lenda ekki á sveitinni. Danskur kaupmaður Riis, var þá á Borðeyri og annaðist allan útflutning. Hann var einráður um kaupverð afurða og réði því líka hvað hann seldi kramvöru sína dýrt og hversu hátt verð sem hann bauð fyrir saltkjöt Strandamanna, þá hrökk það oftast skammt til kaupa á brýnustu nauðsynjum úr verzlun hans. Hann hafði góðar gætur á reikningum fátækari bænda og neitaði þeim alveg um úttekt frá réttum til jóla ef þeir skulduðu sem oftast var. Fyrir jólin fékkst þó alltaf eitthvað smávegis, en meiri háttar viðskipti urðu að bíða fram yfir áramót. Tíu pottar af olíu urðu t.d. eitt sinn að endast frá hausti og fram á aðventu og ekki var hægt að hafa ljós öll kvöld í lágri og kaldri baðstofunni þar sem bókin var eina afþreyingin og það eina sem slegið gat á eymdina. Guðrún átti alltaf ákaflega erfitt með að hætta lestri, en um annað var ekki að ræða því slökkva þurfti snemma til að spara ljósmetið. Börnin voru líka hrædd við myrkrið og dreymdi, að tröllskessur væru að reyna að krækja í þau í dimmum bæjargöngunum. En svo komu jólin og þá fékkst meiri úttekt hjá kaupmanninum, en það dýrðlegasta við hátíð ljóssins var einmitt að fá að sofna við ljós og vakna síðan við það aftur.

 

Kuldinn, myrkrið - og svo hann Ásgeir blessaður.

Kuldinn var jafnvel skárri en myrkrið, en á vetrum var baðstofuglugginn loðinn innan af þykku hrími. Börnin skófu það með skeið niður í vaskafat og báru út á hlað og kysstu síðan á glerið til að gera það gegnsætt. Eina hitunin var ofnrör, sem lá upp úr eldhúsinu að neðan og upp í gegnum þekjuna. Til að nýta ylinn frá líkömum hvers annars sváfu tveir elstu drengirnir í rúminu hjá ömmu sinni, maddömu Valgerði. Alls urðu börn þeirra Guðrúnar og Búa fimm, fjórir drengir og ein stúlka. Yngsti sonurinn Ásgeir, var líkamlega bráðþroska, en þroskaheftur. Hann lifði langt fram á fimmtugsaldur og móðir hans skildi hann aldrei við sig. Hún fór með hann til Reykjavíkur þegar hún var orðin ekkja eftir langan búskap og bað til guðs að hún mætti lifa hann svo hann stæði ekki uppi einn í heiminum sem hún og gerði. Enginn gladdi hana meira og betur en sá eða sú sem var góður við hann "Geira", og hana tók sárt ef menn gerðu gys að honum. Ásgeir lést í Reykjavík árið 1945.

Dóttirin Sólveig.

Einkadóttirin, Sólveig Sigríður var falleg telpa og líktist móður sinni mjög og hafði m.a. Ijóst og sítt hár. Þegar hún óx úr grasi, dafnaði hún sérlega vel og virtist ætla að verða hin gjörvulegasta, en um vorið áður en hún átti að fermast smitaðist hún af barnaveiki. Þá var snjóþungt og ill færð, en faðir hennar fór kringum Hrútafjörð og sótti lækni á Hvammstanga sem greindi sjúkdóminn og sendi eftir öðrum lækni frá Búðardal. Saman framkvæmdu þeir barkaskurð á barninu við vægast sagt slæmar aðstæður sem var þá komið að köfnun. Í fyrstu virtist aðgerðin ætla að takast og telpunni létti um nóttina, en þá bilaði hjartað. Dauði einkadótturinnar var eflaust sárasta atvikið i lífi Guðrúnar, en henni gafst lítill tími til að syrgja. Hún þurfti nú að annast læknana tvo auk annars heimilisfólk og þurfti auk þess að ferðbúa mann sinn svo að hann gæti fylgt þeim til síns heima. Hún fór því snemma á fætur um morguninn eftir lítinn eða engan svefn til að gera honum skó. Sonur hennar Hermann, sem varð stór ættfaðir í Borgarnesi en þá smásnáði, tók eftir því að tárin hrundu í sífellu niður á hendurnar á henni meðan hún gerði skóna. Þá var hann of ungur til að skilja hvað gerst hafði og spurði: "Mamma, ætlarðu alltaf að gráta svona?" En hún svaraði: "Ég veit það ekki vinur minn." Tíminn eftir missi Sólveigar varð óbærilegur og í framhaldinu dreymdi hana um nætur að hún væri komin austur að Ásum í Skaftafellssýslu og allt væri eins og í gamla daga.

Sonurinn Georg

Elsti sonur þeirra hjóna hét Georg. Hann líktist einnig mjög móður sinni og hafði fengið bókhneigð hennar og næmi í arf, auk viljaþreksins og dagfarsprýðinnar. Hann var staðráðinn í að verða verkfræðingur og lét jafnvel ekki féleysið draga úr sér kjarkinn. Frændi hans lánaði honum fyrir fæði og húsnæði einn vetur í gagnfræðaskóla, en eftir það fékkst hann bæði við kennslu og vann í síldarbræðslu. Með ýtrustu sjálfsafneitun tókst honum að ljúka fjórða og fimmta bekk menntaskólans. Næsta haust greiddi hann fyrir húsnæði og fæði fyrirfram og keypti sér bækur, en síðan urðu guð og lukkan að ráða hvort hann ætti kol í ofninn. Bróðir hans Brandur, bjó með honum um tíma og minnist þess að einu sinni gátu þeir ekki kynt í heila viku og Georg las þá með vettlinga á höndunum. Það varð því mikil gleði þegar Brandur fékk greidd vinnulaun fyrir uppskipun og kom heim með kolapoka á bakinu. Sumarið eftir fimmta bekk ætlaði Georg enn að vinna fyrir sér við síldarbræðslu, en afli brást þá og um haustið var hann gersamlega félaus. En ekki datt honum þó í hug að gefast upp, heldur las síðasta bekkinn heima, náði prófinu um vorið og fékk styrk sem í hans augum var óhemju fé.

Um haustið fór hann utan, en þrem mánuðum síðar var hann allur. Hann hafði fengið spönsku veikina og upp úr henni lungnabólgu sem í þá daga var nánast dauðadómur.

Nú átti Guðrún aðeins eftir auk Ásgeirs, tvo heilbrigða syni þá Brand (1896-1982) og Hermann (1909-2005).

Sonurinn Brandur.

Brandur ólst upp í foreldrahúsum til tólf ára aldurs. Þá flutti hann með ömmu sinni, rnaddömu Valgerði að Kollafjarðarnesi til móðurbróður síns séra Jóns Brandssonar. Séra Jón fermdi þar frænda sinn og var hann fyrsta barnið sern fermt var í þá nýbyggðri kirkju að Kollafjarðarnesi.

Vorið 1919 réðst Brandur til starfa hjá Riisverslun á Borðeyri sem þá var enn mikill verslunarstaður, en síðar hjá Kaupfélagi Hútfirðinga á sama stað

Búi faðir Brands missti heilsuna á besta aldri og dó af berklum árið 1930. Þá fór Brandur heim að Litlu-Hvalsá til að veita búi móður sinnar forstöðu og fórst honum búreksturinn vel úr hendi. En vorið 1934 bregða Brandur og móðir hans búi. Fór þá Guðrún ásamt Ásgeiri syni sfnum að Kollafjarðarnesi til Jóns bróður síns, en Brandur vann tvo vetur við ýmis störf í Reykjavík og við vegavinnu á Holtavörðuheiði á sumrum. Sagt var að starf hans hafi að mestu verið fólgið í því að mylja grjót með sleggju. Hefur hann aðspurður játt því og að hann hafi mulið allan undirburð í veginn frá Sæluhúsi og norður á Grunnavatnshæðir sem er dágóður spotti. Haustið 1936 verða þáttaskil í lífi Brands, en þá réðst hann til starfa sem verkstjóri hjá Grænmetisverslun ríkisins sem síðar varð Grænmetisverslun landbúnaðarins. Þar starfaði hann óslitið til haustsins 1964 er hann var kominn fast að sjötugu. Önnur þáttaskil urðu í l´æifi hans árið 1942, en hóf hann búskap með konu sinni Guðrúnu Halldórsdóttur.

 

Árið 1937 fluttu móðir Brands og bróðir hans Ásgeir til Reykjavíkur og hélt hún um skeið

heimili með þeim bræðrum. Brandur ólst upp í fátækt, en með þrotlausu striti og sparsemi eignaðist hann eigið húsnæði og komst í nokkur efni. M.a. átti hann um árabil hlut í veitingastofu að Laugavegi 28 og rak hana ásamt Magna Guðmundssyni hagfræðingi og fleirum. Voru þeir Magni góðir vinir og þó Brandur minntist margra góðra vina og vinnufélaga, held ég að fáa hafi hann metið meir en Magna.

Eftir að Brandur lét af störfum hjá Grænmetisversluninni 1964 kominn fast að sjötugu, hélt hann sig enn við vinnu næsta áratuginn. Fyrst starfaði hann sem húsvörður en síðan næturvörður í Arnarhváli. Og svo mikil var eljusemi hans að eftir það annaðist hann innheimtustörf fyrir ýmis fyrirtæki, eða allt þar til heilsan var þrotin.

Verklaus gat hann ekki verið því vinnan var hans líf.

Sonurinn Hermann

Eftir barnaskólagöngu Hermanns í sinni heimasveit, lá leiðin í Héraðsskólann á Laugum í Suður-Þingeyjarsýslu. Þá vann hann að venjulegum bústörfum, við vegagerð á Holtavörðuheiði og um tíma hjá Kaupfélaginu á Borðeyri. Eftir það stundaði hann ýmis störf í Reykjavík. Árið 1942 flutti hann í Borgarnes ásamt Hallberu konu sinni og gerðist hótelstjóri og meðeigandi í Hótel Borgarnesi. Í lok stríðsins fór Hermann til starfa hjá Kaupfélagi Borgfirðinga, þar sem hann vann það sem eftir var starfsævinnar eða í rúm 40 ár. Hermann var félagslyndur maður, sat m.a. í stjórn Verslunarmannafélags Borgarness og Starfsmannafélags KB. Hann tók þátt í undirbúningi að stofnun Félags eldri borgara í Borgarnesi og var fyrsti formaður þess. Mest starfaði hann þó fyrir Ungmennafélagið Skallagrím þar sem hann var formaður um skeið, tók virkan þátt í störfum leikdeildar félagsins og lék ýmis hlutverk í leiksýningum þess. Þá hélt hann ýmsum fróðleik til haga og birtust m.a. nokkrar greinar eftir hann í Strandapóstinum. Af honum er mikill ættbogi kominn.

 

Að lokum.

Guðrún horfði til þess í harmi sínum að sumar frændkonur hennar höfðu misst meira en hún og mest af öllum Valgerður föðursystir hennar. Valgerður systir séra Brands giftist efnuðum dannebrogsmanni í Húnavatnssýslu sem síðar tapaði öllu sínu fé vegna ábyrgða sem hann gekkst í fyrir menn sem síðan stóðu ekki í skilum. Þau eignuðust fjórtán börn og misstu þau öll. Yngstur var sonurinn Jón sem varð rúmlega tvítugur. Hann var á leið heim frá Reykjavík þegar hann veiktist í Borgarnesi og fréttist ekkert af honum norður á Strandir fyrr en búið var að jarða hann þar.

Mestu synd mannlífsins ef til vill að morðum og ránum undanskildum, taldi Guðrún vera mannlast. Hún talaði aldrei illa um aðra og væri hún þar sem menn höfðu uppi bakmælgi, kom þjáningasvipur á andlit hennar sem venjulega dugði til að breytt væri um umræðuefni.

Hún lést árið 1963, áttatíu og átta ára gömul. Lengi var hún furðu ung í anda og heimsótti Skaftafellssýslur þegar hún var um sjötugt sér til mikillar ánægju. Hún hafði þá ekki komið þar í hálfa öld, en var vel fagnað af fjölmörgum vinum sem mundu eftir henni sem kornungri stúlku. Skilningur hennar og samúð með öðrum aflaði henni vina á efri árum sem voru miklu yngri en hún sjálf.

"Kæmi ég til hennar í þungu skapi, var ég jafnan sáttari við lífið þegar ég fór aftur," sagði ung stúlka sem sótti til hennar huggun í erfiðleikum sínum.

 

Guðrún Brandsdóttir fékk ekki ráðið örlögum sínum, ekki umflúið fátækt og strit, hjónabandsörðugleika, missi tveggja efnilegra barna , vanheilsu þess þriðja og allar þær brostnu vonir sem sérhver maður og kona hlýtur að bera í brjósti sér.

Aðeins einu fékk hún stjórnað, - sinni eigin lund, og hún gerði það vel.

 

Heimildir: Tíminn frá 1967 og Lesbók Morgunblaðsins frá sama ári.

                   

933. Sagt er að þegar menn fara að grúska í ættfræði og leita uppruna síns jafnvel aftur um marga ættliði, sé það óbrigðult merki þess að aldurinn sé farinn að færast yfir. Ég vil þó miklu frekar halda því fram að það sé miklu frekar merki um aukinn þroska. En hvað sem öllu þvílíku líður, þá hélt ég af stað í einn slíkan leiðangur fyrir margt löngu en hef verið lengi á leiðinni því mörg ár eru liðin frá því að af stað var farið. Raunar má alveg eins segja að þess konar vegferð ljúki aldrei, því lengi bætast einhverjir molar við heildarmyndina þó svo að þá sé ekki alla að finna hér. Mér þótti afar merkilegt, en þó bæði skemmtilegt og sorglegt í senn, að skoða það af lífshlaupi langa, langa afa míns í beinan karllegg sem einhverjar heimildir finnast um. Sá hét Brandur Tómasson og var fæddur 3. nóvember1836, en lést 19. júlí 1891.

Sonur hans var Jón Brandsson prestur og síðar prófastur að Kollafjarðarnesi. Af honum er kominn Hjálmar Jónsson afi minn lengst af bóndi að Ásfelli á Skipaskaga, þá faðir minn Óli Jakob Hjálmarsson svæfingalæknir og síðan ég sjálfur.

Ungur prestur sem kvæntist systrum.

Séra Brandi var veitt Einholt á Mýrum daginn eftir að hann hafði lokið prófi í Prestaskólanum sumarið 1862. Þar var hann í fimm ár, en fékk þá Stað í Hrútafirði og síðan Prestsbakka einnig í Hrútafirði og þjónaði hann þá báðum brauðunum. Þegar Staður var síðan veittur sr. Páli Ólafssyni frá Mel, sótti sr. Brandur um austur að Ásum í Skaftártungu. Það kall fékk hann og hélt því til dauðadags, en þjónaði jafnframt öðrum brauðum í Skaftárþingi þegar þau voru prestslaus. Hann var stórskuldugur Staðarkirkju í Hrútafirði þegar hann kom að norðan, en innheimta þeirrar skuldar tók mörg ár og kostaði miklar bréfaskriftir og eftirleitan af hálfu yfirvalda.

                      

Séra Brandur var trúaður og góður kennari, lúfmenni hið mesta, en ákaflega drykkfelldur. Hann kvæntist fyrst Guðrúnu Jónsdóttur frá Skriðinsenni í Óspakseyrarhreppi, en þegar hún dó giftist hann systur hennar Valgerði. Hann átti sex börn með Guðrúnu og níu með Valgerði. Komust mörg þeirra upp og eru niðjar séra Brands fjölmennir í dag. Meðan hann þjónaði að Prestsbakka í Hrútafirði byggði hann þar nýja kirkju. Sá var háttur á í þá daga að bændur áttu að gjalda sinn hlut þar í, en illa gekk presti að innheimta þeirra hlut. Jukust við það skuldir hans að miklum mun en höfðu þó verið talsverðar fyrir.

Reyndi að flýja Bakkus.

Til er stutt frásögn um það þegar Brandur hafði í raun hrakist úr Hrútafirði og var á suðurleið.

"Í brattri brekku er klyfjalest á ferð. Séra Brandur Tómasson er að flytja búferlum með skyldulið sitt norðan úr Hrútafirði suður um land og austur í Skaftártungu. Hann ætlar sér að freista þess að hefja nýtt líf á nýjum slóðum þar sem hann vonast til að sér farnist betur. Eitthvað af búslóð mun hann hafa tekið með en margt varð þó að skilja eftir. Á einum hestinum ruggar sinn kláfurinn hvorum megin. Upp úr öðrum kláfnum gægist lítill drengur, en upp úr hinum lítil telpa. Þó að ferðin gangi hægt þykir börnunum hún spennandi, enda er þetta er þeirra fyrsta ferðalag. Lestin silast áfram yfir landið, það er staldrað við og fólk og hestar hvílast, en síðan er lagt aftur af stað. Þannig gengur þetta fyrir sig aftur og aftur, en sveitirnar vestan lands og sunnan líða hjá eins og furðuveraldir, bæði ólíkar hver annari og einnig afar ólíkar heimaslóðunum. Allt í einu hrasar sá hesturinn sem börnin ber, og eitt augnablik er ekki annað að sjá en hann muni hrapa fram af gilbrúninni þar sem farið er um og farþegarnir muni þá láta lífið í urðinni fyrir neðan. Móðir þeirra biður heitt til guðs. Hún er bænheyrð og kraftaverkið gerist, klárinn nær jafnvægi og heldur áfram eins og ekkert hafi í skorizt. Forsjónin ætlar nefnilega systkinunum og leikfélögunum að eiga langt líf þó að hlutskipti þeirra verði afar ólíkt. Hann varð prestur og síðar prófastur í sinni sveit, en hún varð bóndakona og lifði í mikilli fátækt og basli alla sína æfi".

 

Hefur hann eflaust vonast til að fjárhagurinn myndi að batna í hinu nýja brauði, enda yrði hann þar fjarri drykkjuvinum sínum. Ferð úr Hrútafirði í Skaftafellssýslu, yfir ótal óbrúaðar ár, var ekki smáræðis fyrirtæki kringum 1880. Presturinm og maddama Valgerður skildu tvær yngstu dætur sínar eftir hjá bróður hans, Jóni Tómassyni á Kollsá. Sömuleiðis lét prestur þar eftir skatthol sitt, sem náði frá gólfi til lofts og var hinn veglegasti gripur. En sú, sem honum var mest í mun að yrði um kyrrt í Hrútafirði þ.e. fátæktin, fylgdi honum dyggilega eftir alla hans tíð. Fyrsta búskaparárið að Ásum í Skaftártungu, féll ekki aðeins allur bústofn þeirra hjóna i harðindum, heldur reyndust nýir drykkjuvinir auðfundnir og fylltu fljótlega skarðið sem þeir gömlu skildu eftir sig.

Væri mark takandi á ritningargreininni sem segir að gjafmildum verði þúsundfalt aftur borgað, hefði séra Brandur orðið vellauðugur maður í lifanda lífi. Hann var mjög örlátur og til marks um það kom hann eitt sinni gangandi heim úr ferðalagi með hnakk sinn á bakinu. Hafði hann þá hitt einhvern sem hann taldi að þyrfti meira hesti en hann sjálfur og gaf honum sinn.

Grasið reyndist ekki grænna hinum meginn við lækinn.

Það mun hafa verið komið fram á sumar þegar sr. Brandur kom austur. Þá var prestsetrið enn í byggingu, enda hafði verið prestslaust í Tungunni á annan áratug. Það var því ekki fyrr en vorið eftir 1881, sem hann gat hafið búskap að Ásum og festi þá kaup á nýjum búsmala. Ein kýr fylgdi þó staðnum en 40 ær fékk hann á leigu og 60 keypti hann með því að borga fyrir þær 600 kr. á þremur árum með 4% rentu.

Sumarið á eftir var með eindæmum mikið grasleysissumar og heyjaðist sáralítið í Ásum. Hann varð því að kaupa meginhlutann af fóðrunum og var allan veturinn gangandi því ekki gat hann haft reiðhestinn heima. Kúnni varð hann að koma fyrir og sá varð endirinn að prestur missti meginhlutann af fénu og líka talsvert af því sem á fóðrum var. Og nú rak hvert hallærisárið annað fram eftir áratugnum. Vetrarharðindi og vorkuldar, grasleysi og óþurrkar, basl og bágindi. Ómegðin var mikil en bústofninn enginn. Skuldheimtumenn gerðu síðan kröfur í litlar embættistekjur og kaupstaðarferðir voru ekki hollar efnahag þeirra, sem reyndu að gleyma erfiðleikum lífsins yfir staupi i Bakkabúð. Það var ein af ástæðum þess að efnahagur sr. Brands rétti aldrei við eins og vonir höfðu staðið til. Vínhneigðin var honum lítt viðráðanleg ástríða, þótt hann rækti enibætti sitt af einstökum dugnaði og frábærum vaskleika.

Þessi löstur hans hefur eflaust verið ástæða þess að bindindismálum var hreyft á fyrsta héraðsfundinum sem hann sat í Vestur-Skaftafellsprófastsdæmi. Báru þeir sr. Oddgeir á Felli og sr. Hannes á Mýrum fram þá uppástungu að prestar í prófastsdæminu og sóknarnefndarmenn yrðu forgöngumenn að því að koma í veg fyrir óhóflega nautn áfengra drykkja. "Þessa uppástungu samþykkti fundurinn, en að skuldbinda nokkurrn til að ganga í almennt bindindi var fundurinn hins vegar alfarið mótfallinn.

En þessi fundarsamþykkt kom sr. Brandi að litlu haldi í baráttunni við Bakkus. Dugðu einnig lítt vinsamlegar aðvaranir sóknarnefnda og föðurlegar áminningar biskups. En upp úr öllu þessu að því er virðist vonlausa stríði við ölhneigðina, gnæfir þó persóna sr. Brands.

"Hann var góðmennið sem í fátækt sinni gaf sóknarbörnum sínum eftir lögboðin gjöld, klerkurinn sem prédikaði af andríki og krafti, af hug og hjarta hinnar stórgáfuðu, breysku trúarhetju", segir Stefán í Litla-Hvammi í endurminningum sínum.

Hann minnist fermingarföður síns af mikilli hrifningu og getur þess að hann hafi kynnst mörgum prestum á lífsleiðinni, en enginn þeirra komist nálægt sr. Brandi að mannkostum. Svo mikil hafi skyldurækni hans og ábyrgðartilfinningin verið, að þrátt fyrir dykkjuástríðuna vissi enginn til þess, að hann svo mikið sem dreypti á víni áður en hann gekk að prestverkum, hvort sem það var messugerð, eða það var skírn eða hjónavigsla sem átti að fara fram.

Síra Brandur Tómasson var prestur í Ásum á árabilinu 1880-1891, en auk þess þjónustaði hann önnur brauð í Vestur-Skaftatfellsprófastsdæmis sem hér segir:

í Meðallandi árin 1881-1884

í Álftaveri - 1881-1888

í Mýrdal -- 1885-1886

í Meðallandi - 1885-1888.

Á þessum árum voru tvær kirkjur í Skaftártungu og fjórar í Mýrdalnum. Munu ekki aðrir prestar hafa haft erfiðari prestsþjónustu hér á landi en sr. Brandur hafði þau misseri sem hann þjónaði beggja vegna Mýrdalssands. Til að sýna hvernig þessi þjónusta var rækt, skal hér birt skrá yfir messur sr. Brands, frá trínitatis til aðventu 1885 og á útmánuðum 1886.

Hvað skuldar Brandur prestur hér?

Skaftfellingar virðast hafa fyrirgefið honum breyskleikann og það margsinnis. Eitt sinn sem oftar var hann staddur á Eyrarbakka sem var næsti kaupstaður við Ása, en fékk enga úttekt því reikningur hans í versluninni stóð mun verr en kaupmanni líkaði. Sóknarbörn hans þau er nærstödd voru vildu liðsimna sálusorgara sínum og sá sem var í forsvari fyrir hópnum gekk inn í búðina og mælti stundarhátt: "Hvað skuldar Brandur prestur hér?" Kaupmaður nefndi töluna, en bændur höfðu gert samtök um að greiða upp skuldina svo prestur fengi úttekt eins og aðrir.

(Þannig kunna niðjar Brands söguna, en aðrir vilja láta hama gerast í Reykjavik og Daníel mágur hans á þá að hafa greitt skuldina).

Loforðið efnt.

Meðan sr. Brandur var enn í prestaskólanum í Reykjavík var það eitt sumar að hann var í kaupavinnu, að æskuvinur hans sem var bóndasonur að norðan bað hann um að jarða sig ef hann lifði hann. Brandur var skiljanlega ekki viss um hvort hann mundi lifa hann en játti þó bón vinar síns. Alllöngu síðar voru Brandi sem hafði þá tekið prestavígslu, veittir Ásar í Skaftártungu. Skrifaðist hann eftir það lengi á við vin sinn sem var orðinn stórbóndi fyrir norðan. En árin liðu og smátt og smátt dró úr bréfaskriftunum uns þau lögðust af. Þá var það vor eitt að beinagrind af karlmanni rak á fjöru Þykkvabæjarklausturs. Var beinagrindin óþekkjanleg, en við hana hékk ísaumað vaðmálsbelti með nafni mannsins sem enginn þar um slóðir kannaðist við. Um þetta leyti þjónaði séra Brandur Þykkvabæjarprestakalli ásamt Ásum og var honum tilkynnt um beinagrindina og fært beltið. Brá honum mjög þegar hann sá þar nafn æskuvinar síns. Um svipað leyti hafði hann frétt að hann hefði drukknað um veturinn og líkið ekki fundist. Jarðaði séra Brandur þá æskuvin sinn eins og hann hafði lofað.

Og hann bað fyrir guðshúsinu, söfnuðinum, Jóni og sjálfum sér.

Það rættist og sem spáð hafði verið að Meðallendingum héldist illa á prestum sínum þegar það gerðist að verið var að flytja prédikunarstóllinn sem tilheyrði kirkjunni í Langholti, en hann valt af hestinum og ofan í Skarðsá. Voru prestar þar jafnan stutt eftir það og oft prestlaust. Var þá brauðinu þjónað af nágrannaprestum og einn þeirra var sr. Brandur Tómasson í Ásum.

Jón nokkur Sverrisson sagði svo frá að þegar hann var um fermingu, þjónaði sr. Brandur í Langholtssókn. Hann sagði prest hafa verið góðan mann með lítil efni en stórt hjarta, tilþrifamikinn og skörulegan. Jón minnist þess að eitt sinn þegar Brandur kom í húsvitjun, stóð hann um stund úti fyrir bænum og kallaði síðan: "Hann síra Brandur vill koma inn". Var þá skjótt til dyra gengið og prestur leiddur í bæinn. Jón var þá að læra kverið og kominn að 6. kaflanum sem var bæði langur og tornuminn og kvörtuðu foreldrar hans yfir því við prest hve illa lærdómurinn gengi. En prestur svaraði: "Verið þið alveg róleg. Þið skuluð ekki hafa ábyggjur af þessum dreng. Hann Jón litli spjarar sig".

Eitt dimmt haustkvöld kom sr. Brandur að Grímsstöðum, þar sem foreldrar Jóns bjuggu þá. Hann var að koma frá því að skíra barn og bað um fylgd að Fjósakoti því þar ætlaði hann að gista. Fór Jón með honum, en prestur bað Jón segja sér þegar þeir væru komnir móts við kirkjuna sem Jón gerði. Fór þá sr. Brandur af baki, tók ofan hattinn og bað heitt og innilega fyrir guðshúsinu, söfnuðinum, Jóni og sjálfum sér.

Samskiptin við Mýrdælinga.

Um nokkurn tíma þjónaði séra Brandur Mýrdalsþingum auk síns eiginlega prestakalls. Mýrdælingar tóku honum illa því þeir vildu fá sinn eigin prest eins og áður hafði verið. Fyrsta sunnudag sem hann messaði þar mætti enginn til kirkju. Séra Brandur tók því með mestu ró, labbaði sér niður að Hvoli til hreppstjórans sem hann vissi harðastan í andstöðunni gegn sér og beiddist gistingar. Hún fékkst, en ekki var mikið haft við gestinn. Honum var vísað til svefns hjá börnunum, en hann tók því vel og sagði þeim sögur og ævintýri fram eftir kvöldinu. Morguninn eftir kvaddi prestur og þakkaði mikið fyrir sig en fór ekki langt, því hann gisti næstu nótt á bæ þar örkammt frá. Þannig fór hann um dalinn alla næstu vikuna, en talaði alls staðar mest við bömin. Næsta sunnudag messaði hann aftur í Mýrdal, en nú brá svo við að kirkjan var troðfull. Þurfti hann ekki að kvarta undan lélegri kirkjusókn Mýrdælinga eftir það.

Brandur var einlægur trúmaður og muna hafa verið margar sögur sagðar af trú hans þó flestar séu þær nú glataðar. Einhverju sinni hvessti mjög meðan Skaftfellingar voru á sjó og komust bátarnir ekki í land því að ógurlegir brimskaflar risu ógnarhátt við sendna ströndina. Uppi á sjávarkambinum stóð fjöldi fólks og horfði á hvernig eiginmenn og synir reyndu að brjótast til lands þegar séra Brand bar þarna að. Þegar hann sá hve tvísýnt var með lendingu og að bátamir bjuggust til að snúa frá, bað hann alla viðstadda að krjúpa á kné og biðja með sér. Heit og innileig bænin steig upp frá litla hópnum á hinni kaldranalegu og eyðilegu strönd og kannski hefur hún komist í gegnum dimm óveðursskýin, því að skyndilega sló á báruna, skipin renndu upp á sandinn og engan sakaði.

En ölvaður sté Brandur aldrei í stólinn.

Allir, sem þekkja til staðhátta austur þar, vita hvert þrekvirki það hefur verið að rækja prestsþjónustu í Skaftárþingi á þessum tíma með þeim hætti sem sr. Brandur mun hafa gert. Eitt dæmi um það hve mikinn vaskleik prestur sýndi í starfi sínu, nefnir sr. Þórhallur Bjarnarson í Kirkjublaði sínu er hann minntist hans. Maður í Ásasókn bað prest að jarða fyrir sig á laugardegi, en messa var boðuð daginn eftir á Sólheimum. Sr. Brandur brást vel við beiðni mannsins, jarðsöng, skírði síðan barn á leiðinni og lagði eftir það á Mýrdalssand í náttmyrkri og vonskuveðri. Náði hann að Sólheimum til messugerðar í tæka tíð, en þetta var á þorranum. Talið var að beiðnin um jarðsetninguna hafi verið gerð af glettni við prest til að gera honum erfiðara með að rækja þjónustuna í Mýrdalnum. En hvað sem um það er að segja, kunnu sóknarbörn sr. Brands vel að meta kosti hans og báru til hans óblandna hlýju sakir hjartagæsku og ljúfmennsku. Og svo mikið er víst að hjálpsamir reyndust þeir honum og freistuðu að rétta við hag hans þótt lítt stoðaði.

 

Aðeins einu sinni mun hafa orðið messufall hjá séra Brandi sem herma má upp á hann. Var það daginn eftir að hann hélt brúðkaup Hallfríðar dóttur sinnar og Magnúsar Sigurðssonar, sem var þá vinnumaður í Ásum. Þau voru foreldrar Guðbrands Magnússonar sem lengi var forstjóri Áfengisverslunarinnar. Sjálfsagt hefur hinn fátæka og vínhneigða Ásaklerk síst af öllu órað fyrir því að dóttursonur hans yrði í fyllingu tímans eins konar æðsta ráð yfir öllu áfengi á Íslandi, en umræddan dag mun séra Brandur enn hafa verið all nokkuð ölvaður eftir veisluna og því ófær um að sinna prestverkum.

Ölvaður steig séra Brandur nefnilega aldrei í stólinn, enda hefði hann tæpast getað það, því vín gerði honum afar erfitt um mál.

Önnur silfurskeiðanna af uppboðinu sem eru í eigu afkomendanna.

Leiðarlok.

Síra Brandur Tómasson varð ekki gamall maður. Hann andaðist 54 ára á miðju sumri 1891. Það var á sunnudegi og þá hafði messa verið boðuð í Ásum sem varð eigi af, en fjöldi manns var þó þegar mættur til messunnar þegar andlátið bar að. Í kjölfarið var bú hans boðið upp til greiðslu skulda hans sem aldrei höfðu sagt skilið við hann í lifanda lífi og eftir það uppboð átti maddama Valgerður ekkert eftir nema fötin sin og börnin ef frá eru taldar tvær silfurskeiðar, skreyttar fögru hörpudiskamunstri. Skeiðarnar voru upphaflega tólf, og voru boðnar tvær krónur í þær allar. Sá sem bauð gaf ekkjunni kost á að kaupa þær aftur á sama verði, en hún sá sér ekki fært að taka nema tvær þeirra og eru þær enn í eigu niðja hennar. Hún átti nú ekki annan kost en ferðast aftur yfir fjöll og heiðar heim í Hrútafjörð Tvö stjúpbörn hennar ílentust í Skaftafellssýslu, en fjögur fóru með henni. Þau Guðrún og Jón, sem verið höfðu í kláfunum fáeinum árum áður, svo og tvö yngri sem höfðu fæðst að Ásum.

Heimildir: Tíminn frá 1967, Lesbók Morgunblaðsins frá 1967, sr. Sigurður Ægisson og Sigurður Hjálmarsson föðurbróðir minn.

932. Ef ég er reiður við Bjarna, þá lem ég bara hann Jón ef hann liggur betur við höggi. Einhvern vegin þannig kemur mér verkfall flugmanna og á næstunni einnig flugfreyja mér fyrir sjónir, þ.e. ef það er einfaldað hæfilega mikið. Í styrjöldum eru óbreyttir borgarar algengustu fórnarlömbin.

 

Pétur Blöndal sagði í viðtali við DV. að þeir hefðu gjarnan hæstu launin sem yllu mestu tjóni.

"Verfallsrétturinn er stjórnarskrárbundinn réttur til að beita ofbeldi. Þeir hafa hæstu launin út úr kjarasamningum sem valda mestu tjóni þriðja aðila, verstu tjóni án mikils eigin framlags," sagði Pétur H. Blöndal, 

 

RUV greindi frá að Clive Stacey, framkvæmdastjóri bresku ferðaskrifstofunnar Discover the World, hvetur flugmenn Icelandair til að draga úr launakröfum sínum. Hann segir furðulegt að fámennur hópur flugmanna geti haldið íslenskum ferðamannaiðnaði í gíslingu.

RUV sagði einnig frá því að flugmenn færu fram á allt að 30% hækkun launa.

Um launakröfur flugmanna mátti svo lesa á Pressan.is

"Byrjendalaun flugmanns hjá félaginu, eru um 500.000 krónur. Ofan á það bætast svo við önnur laun, yfirvinna og aðrar greiðslur, og skv. útreikningum má gera ráð fyrir því að þau nemi um 100.000 krónum," segir í Morgunblaðinu. "Þá eru dagpeningar enn óreiknaðir, en þar má gera ráð fyrir um 150.000 kr. til viðbótar. Samtals gerir þetta um 750.000 krónur, en hafa ber í huga að dagpeningar eru ekki skilgreindir sem laun, heldur eiga þeir að duga fyrir útlögðum kostnaði."

"Flugmaður með tíu ára starfsaldur hefur 650.000 krónur í grunnlaun. Algengar aukagreiðslur eru 150.000 krónur á mánuði og dagpeningar 200.000 krónur. Í heild gera þetta um eina milljón króna.

Eftir 25 ára starf geta greiðslur til flugstjóra alls numið 1.700.000 krónum. Þar af eru 1.150.000 krónur í mánaðarlaun, 300.000 krónur í önnur laun og um 250.000 krónur í dagpeninga".

 

Visir.is

"Flugstjórar hjá Icelandair eru flestir með mun hærri heildarlaun en forsætisráðherra og bróðurpartur flugmanna er á ríflegum ráðherralaunum. Þeir sætta sig ekki við þær launahækkanir sem samið hefur verið um á almennum vinnumarkaði".

 

Mbl.is

Af 100 launahæstu starfsmönnum félagsins voru 92 flugmenn," 

 

RUV.

"Helga Árnadóttir framkvæmdastjóri Samtaka ferðaþjónustunnar segir að vinnustöðvanir hafi margfeldisáhrif: "Þau eru að hafa mikil áhrif á hverjum einasta degi núna, vegna þess að það er verið að aflýsa flugferðum á hverjum degi. Við erum búin að missa mikið af hópum og annað núna síðustu daga. Þannig að við erum að finna verulega fyrir afbókunum".

 

"Þórir Garðarsson, stjórnarformaður rútufyrirtækisins Iceland Excursions, segir að ferðamenn hafi afbókað rútuferðir hjá þeim og fyrirtækið verði að endurgreiða þeim sem búnir séu að greiða fyrirfram. Þetta gildi um einhverja farþega hafi bókað ferðir á næstu tveimur vikum: "Það er að breyta sínum plönum. Það er að afbóka og fá endurgreitt. Menn vilja ekki taka áhættu á að fara upp á eyju í miðju Atlantshafi og verða innilyksa þar".

Þá hefur hann áhyggjur af því að erlendar ferðaskrifstofur tapi peningum, sem geti skaðað íslenska ferðaþjónustu til lengri tíma".

 

Mbl.is

Fjártjónið er gríðarlegt að sögn Bjarnheiðar. "Þetta eru tapaðar tekjur fyrir alla sem að þessu standa. Það eru rútufyrirtæki, leiðsögumenn, ferðaskrifstofur, hótel, veitingastaðir. Bara þessir hópar fela í sér tugmilljóna tap," segir hún.

Hina hliðina á málinu segir hún vera ímyndarskaðann. "Þegar þú ert að ferðast og heyrir af einhverju sem er í gangi í landinu, verkföllum eða náttúruhamförum, þá upplifirðu sem svo að áfangastaðurinn sé óöruggur og þú ferð frekar eitthvað annað. Ég er handviss um að það fari að streyma inn afbókanir ef þetta heldur áfram."

 

Sé dregin einhver ályktun af þeim fréttaflutingi af málinu sem borið hefur fyrir augu og eyru að undanförnu, verð ég að segja eins og er að hún er þá helst sú að tjónið er mikið og ég hef litla sem enga samúð með flugmönnum í kjarabaráttu þeirra og tel málstað þeirra í dapurlegra lagi. Sérstaklega ef laun þeirra eru borinn saman við kjör ýmissa annarra stétta í íslensku samfélagi sem óskað hafa eftir leiðréttingu sinna mála að undanförnu og fengið 2,8% hækkun sem deilst hefur niður á næstu 12 mánuði.

En vopn flugmanna virðast ætla að bíta rétt eins og kjarnorkuógnin í Kalda stríðinu, árangurinn gæti orðið í réttu hlutfalli við eyðileggingamáttinn, öll sátt um hóflegar kjarabætur á línuna verður endanlega fyrir bí og við verðum fljótlega komin með talsverðan efnivið í nýja verðbólguskriðu.

931. Hlutirnir breytast og mennirnir með. Það sem einu sinni stóð fyrir eitt, stendur nú fyrir eitthvað allt annað og meira að segja orð og orðasambönd í okkar ástkæra ylhýra hafa mörg hver fengið alveg splunkunýja og jafnvel öndverða merkingu frá því sem áður var.

Ég gat ekki annað en brosað út í annað þegar ég rakst á forsíðu NEISTA frá árinu 1934. Á þeim tíma fór stéttvíst fólk fór í kröfugöngu hinn 1. maí og dagurinn var ekkert minna heilagur í hugum margra en ýmsar kirkjulegar stórhátíðir nema síður væri.

-

Meðal framámanna í Jafnaðarmannaflokki Siglufjarðar á þessum tíma voru t.d. Gunnlaugur Sigurðsson, Jóhann F. Guðmundsson, Arnþór Jóhannsson, Kristján Sigurðsson, Kristmar Ólafsson, Jón Jóhannsson, Guðmundur Sigurðsson og Pétur Vermundsson svo einhverjir séu nefndir, en ábyrgðarmaður NEISTA var Kristján Dýrfjörð.

-

Væntanlega hafa þessir ágætu menn tengt slagorðið fyrst og fremst við hina stoltu vinnandi stétt og hugsanlega einnig drauminn um frjálst og fullvalda Ísland tíu árum fyrir lýðveldisstofnunina, en nú stendur það m.a. fyrir þjóðrembu, fordómum og rasisma eins og við vitum.

928. Ég fékk á dögunum senda ábendingu vegna færslunnar "Blá hús", en Hlynur Arndal taldi að ég hefði alveg mátt hafa rúntinn örlítið stærri þar sem all nokkuð vantaði upp á úttektina. Hann var þá svo vinsamlegur að senda mér mynd af hinu glæsilega húsi sínu sem er númer 21 við Hverfisgötu hinnar syðri. Hann hefur nú bætt um betur og sent mér tvö blá hús til viðbótar og ég hef vegna frábærs árangurs hans í bláhúsaveiðum, útnefnt hann sem sérlegan bláhúsaleitarmann síðunnar. Ég gerði mér ekki grein fyrir að það væru svona mörg blá hús á Siglufirði, en eftir á að hyggja hefði ég auðvitað átt að vita betur. Bæði húsin sem bættust við að þessu sinni standa við Háveg hinn nyrðri og er örskammt á milli þeirra. 

Annað húsið er númer 7, en þar búa Ólafur Kárason og Þórey Guðjónsdóttir. Á undan þeim bjuggu þar Sigurður Þór Haraldsson og María Jóhannsdóttir sem nú búa að Suðurgötu 57.

Hitt húsið er skráð 14b. Þar hefur enginn haft fasta búsetu um áratuga skeið, en síðast bjó þar Þorvarður T. Stefánsson byggingafulltrtúi (1900-1980) ásamt konu sinni Guðrúnu Pálsdóttur (1909-1994).

Myndunum hefur auk þess að fylgja þessum nýskrifuðu orðum verið bætt í færsluna "Blá hús" hér að neðan.