09.08.2014 01:27
Eyja-bylgjan, dagur þrjú
947. Síðbúnum endalokum á umfjölluninni sem Bylgjan boðaði um útihátíðir
verslunnarmannahelgarinnar lýkur hér með af minni hálfu og með all nokkuð færri orðum en ég
hugði í fyrstu að myndi verða.
Það að dagskrárgerðarmenn
Bylgjunnar yrðu á ferð og flugi alla Verslunarmannahelgina og tækju stöðuna á
flestum útihátíðunum reyndist bara prump og plat þriðja daginn í röð.
Strax í hádegisfréttunum var
gefinn sá tónn sem entist allan daginn, því lítið var fjallað um hvað hafði
gerst annars staðar en á Þjóðhátíð í Eyjum. Jú annars, lítillega var minnst á Mýrarboltann á Ísafirði, við skulum alls ekki gleyma honum.
En tjöld fuku í Eyjum þegar líða
tók á nótt og upp komu ein 50 fíkniefnamál. Síðan var spáð í umferðarþungann
frá Landeyjahöfn, bílastæðin eða öllu heldur bílastæðaleysið við höfnina og
talað við lögguna á Selfossi plús nokkur orð svona almennt um umferðina.
Málið í hnotskurn. - Það sem á eftir kom og allt til enda dags var á sömu eða svipuðum nótum.
En það er ekkert nýtt að Bylgjan fari sínar eigin leiðir og sunar jafnvel nokkuð sérstakar þegar kemur að tónlistarstefnu, fréttaflutningi og umfjöllun ýmis konar. Sumt er gott en annað síðra eins og gengur. Það geta til dæmis varla talist meðmæli með útvarpsstöð sem hefur þá stefnu að spila ekki Bítlana vegna þess að þeir væru orðnir "svolítið gamaldags", en þannig var það um árabil.
Eitt sinn fór þekktur
stórpoppari í viðtal á Bylgjuna og tilefnið var að hann ásamt fleirum stóð að
útgáfu gospeldisks. Svo óheppilega vildi til að einn af starfsmönnum sömu
útvarpsstöðvar stóð einnig að útgáfu svipaðs efnis um líkt leyti. En okkar
maður fór í viðtalið eins og fyrr segir sem gekk með miklum ágætum, enda
maðurinn vel máli farinn og hafði heilmikið að segja. En í lokin þótti auðvitað
tilhlýðilegt að spila eins og eitt lag af umræddum diski, en þá brá svo við að
hann reyndist með öllu ófinnanlegur. Var gerð talsverð leit, en án nokkurs
árangurs. Það var engu líkara en þau eintök sem höfðu verið send inn á
tónlistardeildina hefður hreinlega gufað upp, - eða kannski verið látin hverfa.
Þegar ég gaf út fyrri diskinn af "Svona var á Sigló" árið 1999, kom upp mjög svipuð staða. Lengi vel var ekki eitt
einasta lag spilað á Bylgjunni þrátt fyrir að ég hefði sent þangað 10
eintök.
En eitt kvöldið þegar ég var að afgreiða
á Laugarásvideó birtist þar maður í lopapeysu og Álafossúlpu sem spurði um mig.
Sá sagðist heita Sigurður Pétur og kvaðst starfa á Bylgjunni. Hann vildi vita
af hverju diskurinn með lögunum sem svo mikið væri beðið um í óskalagaþættinum
sínum hefði ekki borist útvarpsstöðinni.
Sami Sigurður Pétur varð síðar
einn helsti aðstoðarmaður Sophiu Hansen í forræðisdeilu hennar við fyrrum
eiginmann sinn Halim Al og umsjónarmaður söfnunarinnar "Börnin heim", var með
gríðarlega vinsælan þátt á laugardagskvöldum upp úr 1990 þar sem aðeins var
spiluð tónlist með íslenskum textum. Þetta var á sínum tíma algjört stílbrot á tónlistarstefnu
Bylgjunnar, en það svínvirkaði.
Sigurður Pétur fékk að sjálfsögðu
ellefta eintakið sem segja má að gengið hafi þar með óbeint til Bylgjunnar og ég spurði hann
hvernig hin tíu hefður getað horfið á svo dularfullan hátt, en lítið
var um svör þó mig gruni að viðmælandi
Á þessum tíma voru Bylgjan,
Stöð 2 og Skífan eitt og hið sama fyrirtæki. - Skífan seldi geisladiska.
En nú er komið nóg af neikveiðum "bylgjum" í bili og tímabært að hugsa fram á við.
Tölum um eitthvað annað og skemmtilegra næst.
04.08.2014 01:42
Eyja-bylgjan, dagur tvö
946. Í beinu framhaldi af gærdeginum (sem hefur þegar þetta er skrifað umbreyst í fyrradag) og því
sem bar fyrir eyru á Bylgjunni, stillti ég á sömu útvarpsstöð eftir hádegið á nýliðnum
degi. Ég vildi ekki trúa því að sagan endurtæki sig annan daginn í röð, en
vonbrigðin urðu mikil.
Í stuttu máli var sá hluti
dagskrárinnar þar sem útihátíðar komu beint eða óbeint við sögu og sneytt hjá
allri síbylju eitthvað á þessa leið:
Vatýr Björn, Bjarni Ara og
Jói í "Verslunarmannahelgarútvarpi" Bylgjunnar.
Byrjunin lofaði góðu þegar
þeir áttu ágætt spjall við forsvarsmann Kotmóts Hvítasunnumanna, en strax eftir
það var farið að auglýsa brekkusönginn í Eyjum.
Þá var talað við Ásgeir Pál
Bylgjupartýsmann sem var á leið til Eyja. Hann lýsti því hvernig fólksflutningaferjan
Víkingur skoppaði eins og korktappi á sjónum í Landeyjarhöfn og hann taldi sig jafnvel
sjá spýjur farþeganna gusast út yfir borðstokkinn. Valtýr Björn tók undir og
taldi þá vera í "Æluvinafélaginu". Svo var hlegið.
Síðan var slegið á þráð
vestur á Ísafjörð til aðstandenda Mýrarboltans, en síðan kom auglýsing um að
brekkusöngurinn yrði í beinni á Bylgjunni.
Þá var spjallað við Árna
Johnsen um Þjóðhátíðina og eftir það fluttu Fjallabræður ásamt Sverri Bergmann
þjóðhátíðalagið frá 2012, "Þar sem hjartað slær". Reyndar ferlega flott lag,
flottur flutningur og alltaf gaman að heyra það.
Næsta viðtal var við Ingó og væntanlega
stjórn hans á Brekkusöngnum um kvöldið. Eftir það kom auglýsing um væntanlegan
brekkusöng.
Talsverð umfjöllun var um Þjóðhátíð
í fréttum kl. 17 en eftir þær tók Hlynur Hallgríms við.
Hann spilaði annað þjóðhátíðalag
og Brekkusöngurinn var auglýstur tvisvar, bæði með hefðbundnum og óhefðbundnum "auglýsinga"-hætti
ef svo mætti segja.
Svo kom lag með Skítamóral og
þess getið að þeir drengir hefðu nú verið að spila í Eyjum í gærkvöldi.
Þvi næst var "Eyjan græna" þjóðhátíðalagi
Bubba Mortens frá 2009 demt yfir saklausa hlustendur. Sumir hafa þá líklega
kveinkað sér og nuddað sár eyrun, - ég var einn þeirra.
Þá var fjallað um mjög bættar
forvarnir af ýmsu tagi í Eyjum, s.s. hópinn sem stóð að "Bleika fílnum" og
fjölgun myndavéla í dalnum. (Hið besta mál).
Svo flutti Jón Jónsson Þjóðhátíðalag
2014 sem var síðasta lag fyrir kvöldfréttir.
Í fréttum stöðvar 2 var sýnt
frá Þjóðhátíð í Eyjum, Ein með öllu á Akureyri og Mýrarboltanum á Ísafirði, en
þó lang, lang, lang mest frá Eyjum.
Eftir fréttir var svo Ásgeir
Páll mættur á Partývaktina í beinni útsendingu úr Herjólfsdal. Reyndar var hin
klassíska Bylgjusíbylja ríkjandi, en þáttastjórnandinn kom inn annað slagið
alveg ofurhress og talaði þá fjálglega um að umrædd Partývakt væri stærsta og
skemmtilegasta partý á Íslandi og hver vill ekki vera með??? Hann heimsótti
Elliða bæjarstjóra sem stóð sig ágætlega í spjallinu, skreið undir sæng til Stebba
Hilmars sem átti líka skemmtileg tilsvör og lagði heilmikið púður í að byggja
upp sem mesta eftirvæntingu fyrir Brekkusönginn sem hófst svo kl. 23.
Á heimasíðu Bylgjunnar er
hann auglýstur með eftirfarandi hætti:
"Ein stærsti viðburður í íslensku útvarpi verður svo
klukkan 23:00 á sunnudagskvöld þegar Bylgjan færir þér Brekkusönginn úr
Herjólfsdal í beinni útsendingu. Það er alveg sama hvar í heiminum þú ert. Þú
getur hlustað á Brekkusönginn í beinni á Bylgjunni í gegnum útvarpið, í gegnum
netið, í sjónvarpinu og í Bylgju- Appinu".
Mér fannst ekki sérlega mikið
til um útkomuna og hreinlega nennti ekki að hlusta lengur og stillti yfir á
aðra útvarpsstöð.
Á heimasíðu Bylgjunnar má
einnig lesa:
"Dagskrárgerðarmenn Bylgjunnar verða á ferð og flugi
alla Verslunarmannahelgina og taka stöðuna á flestum þeim útihátíðum sem
haldnar verða um helgina".
Bölvaðir lygalaupar, þeir fóru
á einn stað og hringdu á þrjá. Kannski hafa þeir ekki átt meiri inneign...!
En á morgun verður kominn nýr
dagur og ég ætla að fylgjast með þeim Bylgjukumpánum, en þó ekki nema með öðru
því að við norðanmenn eigum greinilega fáa vini í höfuðstöðvum 365 í Skaptahlíðinni.
Ég hvet alla Siglfirðinga til
að segja upp áskrift að Stöð 2 og verða sér úti um NETFLIX.
03.08.2014 01:43
Eyja-bylgjan, dagur eitt
945. Meðan ég kíkti á frásögn DV um glæpamennina sem halda Ólafsfirði í heljargreipum
sínum, (slóðin er: http://www.dv.is/frettir/2014/8/1/olafsfjordur-i-heljargreipum-glaepamanna/
) kveikti ég á útvarpinu og hlustaði
svona með öðru eins og maður gerir stundum. Það var stillt á Bylgjuna að þessu
sinni og þar hljómaði þáttur sem nefndur er Verslunarmannahelgarútvarp með þeim
Valtý Birni og Jóa. En sá þáttur reyndist heldur betur einsleitur og það er
ekki laust við að stoltinu vegna upprunans og rótanna hafi verið svolítið
misboðið. Fyrst eftir að ég kveikti var rætt um Þjóðhátíð í Eyjum, síðan hringt
á Ísafjörð og rætt stuttlega við aðstandendur Mýrarboltans, síðan var gamalt Eyjalag
leikið, eftir það var rætt við Elliða Vignisson bæjarstjóra í Eyjum. Svo komu
Bylgjufréttir kl. 16 þar sem m.a. var ítarlega fjallað um aðsókn á Þjóðhátíð í
Eyjum, Eina með öllu og Ungmennafélagsmótið á Sauðárkróki en engar aðrar. Síðan
hélt umfjöllunin um Þjóðhátíð í Eyjum áfram um stund og óspart var minnt á að
Brekkusöngnum yrði útvarpað beint kl. 23 annað kvöld. Að lokum þökkuðu þeir
kumpánar fyrir sig en vildu að lokum senda góðar kveðjur til Eyja
Sigurður Hlöðversson
Kl. 17 mætti svo Siggi Hlö til leiks hæfilega sjálfumglaður að venju og spilaði sérstakt Eyjabylgjumix, en tók þó fram sem rétt er að það væri talsvert á skjön við tónlistarstefnu þáttarins. Hann var hins vegar duglegur að plögga ballinu á Spot þar sem hann og Greifarnir ætluðu að trylla lýðinn og líklega að fá "stelpurnar" til að ÖSKRA af hrifningu. Ekki man ég hvort þær sem sögðu að Siggi væri æðislegur fengu óskalögin sín leikin frekar en aðrir, eða kannski frekar aðrar, en þannig finnst mér alla vega að hlutirnirnir gangi fyrir sig. - Bara svona tilfinning.
Í fréttum stöðvar 2 var boðið
upp á beina útsendingu frá Eyjum og meira að segja í Íþróttafréttunum var
sérstaklega fjallað um Jón Jónsson og Þjóðhátíðarlagið hans í ár.
Ásgeir Páll
Eftir fréttir tók við
dagskrárliðurinn Partývaktin sem Ásgeir Páll sá um. Hann var auðvitað ofurhress
að venju því þannig eiga menn að vera í hans starfi og öðru vísi halda menn
ekki djobbinu. Áfram hélt umfjöllunin um Þjóðhátíð í Eyjum, hann spilaði mikið
af ágætri "með sítt að aftan" tónlist í bland við nokkur misgömul
þjóðhátíðarlög og hafði nokkrum sinnum samband út í Eyjar. Jú það var beðið um
meira af íslensku efni og Ásgeir spilaði nokkur íslensk lög með flytjendum sem
Bylgjan hefur velþóknun á án þess þó að ástæðan sé öllum fyllilega ljós í öllum
tilfellum.
Svo voru það auglýsingarnar. "Það er alveg sama hvar í heiminum þú ert.
Þú getur hlustað á Brekkusönginn í beinni á Bylgjunni í gegnum útvarpið, í
gegnum netið, í sjónvarpinu og í Bylgju- Appinu". Og. - "Dagskrárgerðarmenn Bylgjunnar verða á ferð
og flugi alla Verslunarmannahelgina og taka stöðuna á flestum þeim útihátíðum
sem haldnar verða um helgina".
Þá hló ég bæði hátt og
snjallt.
Það er ekki laust við að
maður velti fyrir sér hvað veldur þessum ósköpum. Ég hélt að Bylgjan væri ekki
landshlutaútvarp. Ég hélt líka að það væru fleira að gerast á landinu þessa
helgina en Þjóðhátið í Eyjum að henni ólastaðri. Hvað er þetta þá? Klíkuskapur,
starfsmenn ættaðir frá Eyjum að misnota aðstöðu sína eða umfjöllun gegn
greiðslu eða greiða?
Ég giska á þetta síðasta og get
vel ímyndað mér að það sé bara nokkuð gott gisk.
Sé farið inn á visir.is sem er sama kompaníið, má
finna þar sex fréttir sem tengjast mannamótum um helgina, þar af er
helmingurinn tengdur Eyjum.
Það rifjaðist upp að í fréttatímanum
í hádeginu sl. fimmtudag einmitt á Bylgjunni, voru taldar upp "helstu
hátíðirnar" á landinu sem voru að mati viðkomandi: Mýrarbolti á Ísafirði,
Ungmennafélagsmótið á Sauðárkróki, Ein með öllu á Akureyri sem fyrirfram var
talið að yrði sú stæsta í ár og gætti þá undrunarhreims hjá fréttamanni,
Neistaflug á Neskaupsstað, Þjóðhátíð í Eyjum, Kotmót Hvítasunnumanna, Edrúhátíð
SÁÁ og Innipúkinn. Ekki var minnst á neitt annað.
Það rifjaðist líka upp að
þeir Valtýr og Jói heimsóttu Siglufjörð á Síldardögum sem gladdi mitt
Siglfirska hjartra alveg heilan helling, en eftir á að hyggja læðist sá grunur
að manni að þarna hafi þeir aðeins verið að fylla upp í dagskrána, prófa útsendingargræjurnar
eða búa til efni til að benda á að þeir hafi jú komið víðar við en raun ber
vitni, - og nóta bene; Þjóðhátíðin var heldur ekki byrjuð þá.
Það er því dagljóst að
Bylgjan er ekki útvarp allra landsmanna og það verður fróðlegt að fylgjast með
framhaldinu á morgun og hinn.
Að endingu og af gefnu
tilefni vil ég benda á nauðsyn þess að Rás 2 verði EKKI seld og/eða einkavædd.
- ALDREI.
30.07.2014 06:54
Skoger til sölu
944. Ég rakst á þessa
auglýsingu þegar ég brá á svolítið á netflakk sem er ekki svo ýkja óalgengt.
Hún birtist í Siglfirðingi síðla sumars árið 1936 og það er ekki alveg laust
við að ég hafa velt aðkomu Andrésar Hafliðasonar að málinu eitthvað fyrir mér,
en eflaust kann hann Jón Andjes þó öll svör við því.
Skoger er búinn að vera huti
af hinu Siglfirska landslagi svo lengi sem flestir sveitungar muna aftur í
tímann. Þó hitti ég burtfluttan mann fyrir nokkru sem sagði mér frá minningum
sínum um það þegar atburðurinn átti sér stað í frumbernskunni og logandi flakið
rak fyrst út, en síðan inn fjörðinn aftur þar til það strandaði þar sem það situr
enn sem fastast. Reyndar er það svo að ég vildi ógjarnan sjá þetta spor sögunnar
hverfa að fullu þó það hljóti samt að gerast í fyllingu tímans.
Skoger nýbyggt við bryggju skipasmíðastöðvarinnar í Svelvik í Noregi, árið 1921.
"Samkvæmt upplýsingum frá norska sjóminjasafninu var
Skoger tréskip, byggt árið 1921 í Svelvik í Noregi. Það var 48 metra langt, 10
metra breitt og það risti 4,5 metra. Vélin var 320 hestöfl. Fyrst var skipið
gert út frá
Í maímánuði 1934 skemmdist skipið þegar eldur kom upp
í því þar sem það var til viðgerðar í Porsgrunn. Skipið var þó gert upp og
tekið fljótlega aftur í notkun. Í skýrslum um norska skipsskaða segir að upptök
eldsins 1936 hafi verið neisti frá gufukatli sem hafi komist í gas. Sama
heimild segir að skipstjórinn hafi fengið áminningu og sekt (40 norskar krónur)
fyrir að hafa björgunarbúnað ekki í lagi".
Um þetta ritar Jónas
Ragnarsson grein sem birtist á síðunni siglfirdingur.is og heitir "Skoger á
Skútufjöru.
Og Jónas skrifar áfram.
"Árið 1936 var gott síldarár. Um miðjan ágúst hafði
"aldrei áður verið veidd líkt því eins mikil síld til bræðslu," að sögn
Morgunblaðsins. Fimmtudaginn 20. ágúst var líflegt um að litast á Siglufirði.
Mörg íslensk síldveiðiskip lágu við bryggju og á annað hundrað erlend skip voru
úti á firðinum. Erlendi veiðiflotinn hafði víst aldrei verið jafn stór. Skipin
voru flest í höfn vegna norðaustan hvassviðris úti fyrir Norðurlandi, en það
hafði staðið í nokkra daga.
Laust eftir klukkan átta að kvöldi þessa dags kom
skyndilega upp eldur í einu norsku skipanna úti á höfninni. Það hét Skoger og
var um 580 brúttótonn að stærð. Skipið hafði komið til Siglufjarðar tveimur
dögum áður. Í því voru um 2000 tunnur af síld sem söltuð hafði verið um borð,
500 tómar síldartunnur og 500 tunnur af salti. Í olíugeymum skipsins voru 8
tonn af olíu (sumar heimildir nefna 30 rúmlestir) og auk þess voru í skipinu
átta föt af smurolíu".
Slóðin að greininni er: http://www.siglfirdingur.is/v.asp?page=251&Article_ID=92
Þær eru ófáar myndirnar sem teknar hafa verið af bænum þar sem Skoger er ýmist í forgrunni eða gæðir myndflötinn lífi og eykur fjölbreytileika hans.
Snemma um vorið 1965 meðan ég var ennþá níu ára fór ég með móður minni og stjúpa, afa og ömmu í bíltúr yfir á Ás. Þá var þessi mynd tekin, en hún sýnir þáverandi ástand á Skoger og auk þess Lukku, hina mjög svo sérstöku trillu hans Magga á Ásnum. Einnig sést ágætlega í búnaðinn sem hann notaði til að draga hana upp í fjöruna þó það sé nú annað mál.
Þessi mynd er tekin tveimur árum
síðar þegar ég var á ellefta ári og farinn að
Og þá alveg eins og nú var Skoger gamli tilvalinn "átylla" fyrir sjófuglana.
24.07.2014 21:40
Led Zeppelin
Led Zeppelin um 1970
943. Síðast liðið
mánudagskvöld dólaði ég í rólegheitunum eftir Dalveginum, áleiðis að
Smáralindinni og stefndi þaðan upp í Lindir. Allt með eins venjubundnum hætti
og hugsast gat, eltandi GPS-ið eins og hlýðinn rakki. Það voru mjög fáir á
ferli og óvenju mikið næði um borð. Ég var saddur og sæll, enda nýkominn úr
matarhléinu sem við fáum á u.þ.b. miðri strætóvaktinni. Ég hækkaði aðfeins í
útvarpinu, en nei, þetta gengur ekki, ég vil ekki hlusta á rapp.
Ég ýtti á takkann þar sem ég
vissi að rás 2 var prógrammeruð og þar kvað við heldur betur annan tón og hann
all góðan.
Þátturinn "Albúmið" var að
fara í loftið, en í honum taka þeir félagarnir Jón Ólafsson (Bítlavinafélagsmaður)
og Kristján Freyr Halldórsson (fyrrum trommari í hljómsveitinni Reykjavík)
fyrir plötur sem hafa haft afgerandi áhrif á rokksöguna. Að þessu sinni var Led
Zepprelin viðfangsefnið, og þá aðallega fjórða plata þeirrar sveitar, en á
henni er m.a. ein mest spilaða rokkballaða allra tíma, Stairway to heaven.
Fyrstu kynnin af þessari
mögnuðu hljómsveit rifjuðust upp fyrir mér og ég gat ekki annað en glott
svolítið út í annað við þá upprifjun, en það var árið 1969 á Gaggóárunum þegar
unglingahljómsveitin Hendrix var og hét. Annar gítarleikarinn í bandinu
Þórhallur Ben, hafði orðið fyrir tónlistarlegri vitrun og í beinu framhaldi af
því skipti hann gamla tónlistarsmekknum út fyrir annan nýjan sem var að hans
mati mun betri og þroskaðri. Hann bauð til sölu gegn vægu verði allar gömlu "kúlutyggjópoppplöturnar"
sínar og hóf markvisst að kaupa þróaðra rokk fyrir lengra komna og í framhaldinu
hlustuðum við strákarnir á Cream, Woodstock og fleira gæðaefni eftir skóla
heima hjá Þórhalli. En það fékkst ekki mikið af svona efni í Föndurbúðinni hjá
honum Júlla Júll blessuðum svo að það þurfti oftast að fá það sent í póstkröfu
að sunnan.
Í eitt skiptið þegar búið var
að aura saman fyrir einum góðum vinylgrip til viðbótar þeim sem fyrir voru, var
hringt í Hljóðfæraverslun Sigríðar Helgadóttur og spurt um afurð meistara Jimi
Hendix og sveitar hans Experience. Ég man að það voru talsverð vonbrigði þegar
því var svarað til að allt efni með honum væri uppselt í bili en ný sending þó
væntanleg innan tíðar. Sá sem svaraði benti hins vegar á nýútkomna plötu með lítt
þekktri hljómsveit sem spáð var mikilli velgengni og mælti eindregið með henni.
Það varð úr að hún var keypt en að mig minnir með talsverðum semingi þó. Þegar
platan kom var hún leyst út og sett á fóninn. Við áttum fá orð yfir það sem
fyrir eyru bar þegar fyrsta lag á síðu A byrjaði. "Good times, bad times"
hvílíkur kraftur, hvílíkir galdramenn voru þarna á ferðinni. Svo komu þau eitt
af öðru, "Babe I´m gonna leave you", "You shock me", "Dazed and Confused",
"Your time is gonna come", "Communication breakdown" og öll hin.
Það var engu líkara en þarna
væri verið að fremja einhverja illskiljanlega tónlistargjörninga sem ekki voru
þessa heims, slíkir voru töfrarnir.
Fjórða LP plata Led
Zeppelin bar engan titil og hvergi var á henni að finna nöfn flytjenda.
En við þá sem eru áhugasamir
fyrir góðri rokktónlist sem nú er löngu orðin klassísk, mæli ég með að þeir
smelli á linkinn http://www.ruv.is/sarpurinn/albumid/22072014-0 og hlusti á þrælgóðan þátt um eðalsveitina Led
Zeppelin.
20.07.2014 10:09
Rigning
942. Þegar ég fór á fætur í morgun, leit ég út um gluggann og sá að það rigndi ekki í
augnablikinu sem verða eiginlega að teljast tíðindi á þessum síðustu og hundblautu
tímum. Það var hins vegar allt rennandi blautt utandyra eftir nóttina sem eru reyndar
alls engin tíðindi. Það rigndi mikið í júní
og þegar ég fór norður fyrstu vikuna í júlí hlýt ég að hafa tekið rigninguna
með mér því þar var varla hundi út sigandi flesta þá daga sem ég staldraði við
og aðsókn á Þjóðlagahátíðina varð með dræmara móti. Ég kenni rigningunni að
mestu leyti um það því dagskráin var glæsileg að vanda. Síðan ég kom að norðan
hefur rignt mismikið hvern einasta dag og útlit er fyrir að þannig verði það
svo lengi sem veðurfræðingar geta séð í kortum sínum.
Mað sama áframhaldi held ég að rigningin fari fljótlega að þrengja sér inn í sálina og setjist þar síðan að um ókomna tíð.
Þetta minnir mig á að árið
sem ég fæddist rigndi líka mikið og þá mest fyrir norðan. Reyndar alveg gríðarlega mikið er mér sagt. Sumarið 1955 hefur löngum verið kennt við hina
geysimiklu úrkomu sem einkenndi það og gjarnan nefnt "rigningarsumarið mikla".
Sé gluggað í gömul blöð sést
að mikillar átu varð vart fyrir norðurlandi og síldveiðin byrjaði fyrr um vorið
en hún hafði gert nokkru sinni áður og var þá mjög góð. Það bjargaði líklega
vertíðinni því seinni hluta sumarsins var veiðin mun dræmari, en í heildina
varð árið harla gott. Alla vega miðað fyrir árin á undan sem höfðu einkennst að
aflaleysi.
Þetta var árið sem Halldór
Laxness fékk Nóbelinn, Ragnar Fjalar Lárusson varð sóknarprestur Siglfirðinga, Jói
dívana tók við rekstri Eyrarbúðarinnar og bæjarstjórnin frestaði byggingu
elliheimilis,
"Ef ánamaðkar hefðu söguvitund
og héldu annála, hefði rigningarsumarið mikla árið 1955 orðið þeim víti til
varnaðar".
var haft eftir háskólanemanum Magnúsi Sigurðssyni í Lesbók morgunblaðsins þ. 9. apríl 2005.
15.07.2014 05:15
Og þá komu menn saman til að gráta...
941. Ég rakst á þessa gömlu en sögulegu Polaroidmynd (hér að neðan) þegar ég var að gramsa í gömlu dóti eins og ég geri svo oft (en
allt of sjaldan þó, því nóg er til). Ég horfði á hana um stund, gruflaði stutta
stund í lágþokubökkum hugans og velti fyrir mér staðnum og stundinni, en eftir svolitla
stund rann upp það ljós sem dugði til þess að varpa ljósi á þetta löngu liðna augnablik og ljúfsára minningarbrot.
Myndin var tekin þ. 9. okt.
1986, eða daginn sem Stöð 2 fór fyrst í loftið og Jón Óttar flutti hljóðlausa ávarpið
sem frægt er
Þá hafði ég rekið
myndbandaleiguna Videóbjörninn við Hringbraut 119 (við hliðina á JL húsinu) í
u.þ.b. tvö ár ásamt þeim Guðnýju Reimarsdóttir, Sverri Tryggvasyni, Pétri Ólafssyni,
Birgi Kristmundssyni og Trausta Reykdal, en hann er Siglfirðingur sem býr á
Eskifrði og er sonur Varða málara sem bjó eitt sinn á Túngötu 10.
Þetta var dagurinn sem
heimurinn hrundi. Ég hafði leigt út heilar fjórar spólur frá því snemma um
morguninn og ástandið var ekkert ósvipað hjá öðrum í bransanum sem ég hafði
haft spurnir af.
Við sem á myndinni erum, vorum
allir góðir kunningjar og samherjar, komum saman að loknum þessum örlagaríka degi
inni á lagernum hjá mér og bárum saman bækur okkar. Við vorum svartsýnir á
framtíðina og töldum víst að nú væri videóævintýrið sem átti að
Á myndinni eru frá vinstri
talið: Ástmundur Gíslason (hálfbróðir Röggu Gísla söngkonu), Ísleifur
Haraldsson (rak nokkrar leigur í Grindavík og á Reykjavíkursvæðinu ásamt Magnúsi
mági sínum og eiginkonum), Jón Björgvins (okkar maður á siglo.is), Ólafur Guðmundsson
og (hálfbróðir Ásmundar) og Árni Sigurjónsson (mágur þeirra Ásmundar og Ólafs),
allt frábærir drengir.
Þeir Ástmundur, Ólafur og Árni
ráku myndbandaleigurnar Videosport að Háleitisbraut, Ægissíðu og í Eddufelli ásamt
myndbandaútgáfu og framleiðslufyrirtækinu Bergvík. Þeir Ástmundur og Árni eru nú
fallnir frá, enÓlafur rekur enn Bergvík ásamt fjölskyldu sinni.
Ég gat ekki setið á mér að vera
svo andstyggilegur að kroppa út andlitið á Nonna Björgvins og stækka það eins
og sést á myndinni hér að ofan, því svipurinn á honum er svo innilega lýsandi
dæmi um ástandið á okkur öllum sem þarna sátum. (Sorrý Nonni).
10.07.2014 17:10
Kominn heim
940. Þá er annar hluti sumarleyfisins að baki og honum var að sjálfsögðu eytt á heimaslóðum, en því
miður í mikilli rigningu nær alla dagana. En skítt með það, þetta var alla vega
miklu meira nærandi fyrir sálina og andann en einhver sólarlandaferð þar sem
maður eyðir tímanum að mestu í að elta skuggann af næsta húsi og kæla sig niður
með öllum tiltækum ráðum eins og ég gerði hérna um árið.
Það var árið 1983, eða kannski
var það 1984 (man það ekki alveg upp á tíu) sem ég dvaldi í heila viku í
svækjunni á Spáni og fannst alveg nóg um þrátt fyrir að senn færi að líða að
lokum septembermánaðar. Dagurinn byrjaði gjarnan á því að ég rölti út á barinn
gegnt hótelinu þar sem ég bjó og fékk mér einn svellkaldann af stærri gerðinni,
gekk síðan upp að hótelblokkinni og settist niður í forsæluna skuggamegin við húshornið.
tíminn leið og sólin sem var á ferðalagi rétt eins og ég, fetaði sig frá austri
til verstur allt þar til hún gægðist fyrir hornið mér til mikils ama. Þá var fátt
annað að
En það var alls ekki þetta
sem ág ætlaði að nefna, heldur það að ég rakst á þessa gömlu úrklippu frá árinu
1949 þar sem bregður fyrir nöfnum manna sem munu lifa í minningunni. Alvörumenn
sem voru sannir góðborgarar síns tíma og settu svo sannarlega svip sinn á bæjarbraginn og það svo um munaði.
29.06.2014 01:21
Svona var á Sigló (2)
939. Í vikunni fékk ég skilaboð frá honum Ásmundi í Smekkleysu (áður í Gramminu) um að finna sig sem snöggvast þegar ég mætti vera að, sem ég varð auðvitað fljótt og vel við.
Erindið sem hann Ási átti við
mig kom mér svolítið þægilega á óvart, því hann tjáði mér að fundist hefðu við
tiltekt í kjallara Smekkleysubúðarinnar að Laugarvegi 35 fáein eintök af "Svona
var á Sigló 2". Hann vildi láta mig vita af þessum óvænta "fornleifafundi" sem
fyrst ef ég gæti nýtt mér þá eitthvað þetta efni sem er frá árinu 2004.
Það taldi ég mig svo sannarlega geta, því það hefur verið spurt um þessa diska alltaf annað slagið síðustu árin og ég vissi ekki betur en þeir væru löngu uppseldir.
Segja má að það hafi komið
mér skemmtilega á óvart hvað það kom honum skemmtilega á óvart, hvað það kom
mér aftur skemmtilega á óvart að þessir diskar höfðu fundist.
(Er ástæða til að orða þetta eitthvað öðruvísi)???
Því hefur disk númer tvö af
"Svona var á Sigló" verið komið fyrir í annarri CD-hillunni af tveimur í
bakaríinu hjá honum Kobba einum staða á landinu sem þykir mér vera hinn besti og
eðlilegasti fyrir afurðina.
Á disknum eru 10 lög.
1. Sem lindin tær. Casano Conti / Bjarki Árnason,
flutt af Hlöðve Sigurðssyni
2. Gautasyrpa.
Syrpa af lögum sem Gautarnir hafa gefið út sungin af Balda Júll, Rabba Erlends,
Selmu Hauks, Stebba Fidda, Ella Þorvalds, og Jómba Hilmars.
3. Ég átti von á því. Svavar
Benediktsson/ Jakob Jónasson flutt af Þorvaldi Halldórssyni.
4. Bréfið hans Óla. Sven Gyldmark/ Sigurður Ægisson
flutt af Kristbirni Bjarnasyni.
5. Eftir Ballið. Leó R. Ólason/Hafliði
Guðmundsson flutt af Rut Reginalds
6. Dagdraumur. Maxted/Hafliði Guðmundsson - Blandaður
kvartett.
(Þorvaldur Halldórsson, Eva
Karlotta Einarsdóttir, Þorsteinn Sveinsson, Hólmfríður Rafnsdóttir).
7. Heim á Sigló. Jeff Christie/ Leó R. Ólason
- flytjandi Ómar Hlynsson
8. Kveiktu ljós. Springfield/Hafliði Guðmundsson
- Blandaður kvartett.
(Þorvaldur Halldórsson, Eva
Karlotta Einarsdóttir, Þorsteinn Sveinsson, Hólmfríður Rafnsdóttir).
9. Ég er í stuði. Guðmundur Ingólfsson -
flytjandi Guðmundur Ingólfsson.
10. Ekki meir.
Eva Karlotta Einarsdóttir -
flytjendur Eva Karlotta og Ragna Dís Einarsdætur.
En þess utan er unnið að því að undirbúa næstu Siglóferð. Því miður tókst mér aðeins að kría út eina viku í bili af sumarfríinu mínu sem er sú fyrsta í júlímánuði og er henni að sjálfsögðu hvergi betur varið en á heimaslóðum.
24.06.2014 05:15
"Stórmynd" að heiman
(Ljósmynd Magga)
938. Ég staldraði við í hinu risastóra anddyri Bónus verslunarinnar í Kauptúni
í Garðabæ þegar ég átti þangað hefðbundið erindi á dögunum. Þar hékk uppi á áberandi
stað risastór mynd af mjög svo kunnuglegu svæði, en það (sjá myndina hér að ofan) er eins og við vitum verulega vinsælt
myndefni þeirra sem eiga leið um smábátahöfnina á Sigló. Líklega hefur ófáum "skotunum"
verið hleypt þarna af og er þá ekki djúpt í árinni tekið, en varla þó nokkru af
þessari stærð fyrr en nú.
(Ljósmynd Magga)
Ég skoðaði mig betur um áður
en haldið var til búðar og þekkti þarna all nokkra staði, bæði héðan úr
Hafnarfirðinum, innan úr Reykjavík og utan af landsbyggðinni. Svo var
listamaðurinn niðursokkinn í vinnu sína á staðnum sem gerði sýninguna mun meira
lifandi og tengdi myndirnar persónu hennar enn sterkari böndum.
(Ljósmynd Magga)
Þann 16. þ.m. sagði Sigurður Ægisson frá Steinþóru Hildi Clausen á vef sínum http://www.siglfirdingur.is/ undir titlinum "Augnakonfekt til sölu"
sjá: http://www.siglfirdingur.is/v.asp?page=251&Article_ID=3134 en Hildur eins og hún mun yfirleitt vera kölluð útskrifaðist frá Listaháskóla Íslands 2008
Sjá einnig: https://www.facebook.com/Heimilioglist?hc_location=timeline
(Ljósmynd Magga)
21.06.2014 12:51
Júní 1949 - júní 2014
937. Nú er fyrsta kafla sumarfrísins lokið og menn mættir aftur til starfa syðra. En blíðan
fyrir norðan var engu lík eins og þeir vita sem þar voru. Mælirinn á Sparisjóðnum
sýndi allt upp í 24 stiga hita yfir miðjan daginn. Blár himinn og glampandi sól
megnið af þeim dögum sem ég staldraði við.
Hvað er hægt að biðja um
meira?
Varla nokkurn skapaðan hlut -
nema þá kannski risastóran ís...
Sé hins vegar leitað
samanburðar frá liðnum árum, er myndin hér að ofan líklega eitt af því fyrsta sem dúkkar upp.
09.06.2014 13:49
Stutt sumarfrí
936. Í dag er fyrsti dagurinn í fyrsta
hlutanum af sumarfríinu þetta árið. Það er því búið að pakka niður nauðsynlegu dóti
og senn verður haldið af stað út úr bænum. Ekki verður þó þeyst eitthvað
stefnulaust út í buskann á vit einhverra ævintýra, heldur farið rakleiðis
norður í Síldarbæinn og dvalið þar alla þá laustu daga sem til falla eða til
19. júní. . Ekki er mikið aðgengi í tölvu nyrðra og því verður líka frí hér á síðunni.
Sem sagt...
Engin tölva.
Enginn strætó.
Engin vekjaraklukka.
Ekkert vesen.
-
Halló Sigló.!
07.06.2014 02:12
Gramsað í föðurgarði - þriðji hluti.
935. Drengurinn sem gægðist upp úr kláfnum forðum á leiðinni suður yfir heiðar hét Jón
Brandsson. Hann var bróðir Guðrúnar sem lesa má um hér að neðan og langafi
skrifara.
Hann var fæddur að Prestbakka
í Hrútafirði 24. mars 1875. Fimm ára að aldri flytur hann með foreldrum sínum
austur að Ásum í Skaftártungum þar sem fjölskyldan býr næstu 12 árin, eða þar
til faðir hans andast og móðir hans ásamt börnum sínum flytur á fornar slóðir
þar sem flest skyldmenni þeirra bjuggu. Séra Jón minntist oft dvalar sinnar í
Ásum og náttúrufegurðarinnar þar syðra. Um það bil sem hann flutti heim í
átthaga sína, hóf hann nám í Lærða skólanum, varð stúdent 1899 og tók guðfræðipróf
1903. Hann dvaldi eftir það í eitt ár á Hólmavík og starfaði þá við verzlunarstörf.
Þegar Arnór prestur Árnason lét af embætti í Tröllatunguprestakalli, sótti Jón
Brandsson um embættið og fékk það þar sem hann var eini umsækjandinn. Hann var síðan
vígður um haustið 1904.
Séra Jón að koma út úr Kollafjarðarneskirkju eftir
messu. - Ljósmyndari ókunnur.
Presturinn og guðshúsið.
Í minningargrein um séra Jón
sem Guðbrandur Benediktsson ritar í Morgunblaðið árið 1959, tengir hann saman
persónu Jóns og kirkjuna á Kollafjarðarnesi sem er ekkert skrýtið, því þau eru
svo sannarlega tengd órjúfanlegum böndum.
"Kirkjan á Kollafjarðarnesi
er reist á traustum blágrýtiskastala, þar er og hátt til lofts og vítt
til veggja. En í þöglu kyrru
umhverfi sínu, tign sinni og mjúkum línum, bendir hún sjáandanum til þeirra
heima þar sem grunnurinn er enn traustari og viðsýnið enn meira.
Kollafjarðarneskirkja má teljast
minnisvarði hins nýlátna prestaöldungs sér Jóns Brandssonar.
Á fyrstu prestskaparárum
sínum í Tröllatunguprestakalli og fyrir hans atbeina var kirkja
byggð á Kollafjarðarnesi og þar
með sameinaðar Fells- og Tröllatungukirkjur með þvi að þá var Kollafjarðarnes
gjört að prestsetri. Séra Jón Brandsson vígist til Tröllatunguprestakalls árið
1904 tæplega þrítugur að aldri. Þar höfðu forfeður hans verið prestar í um 70
ár, þeir feðgar séra Hjálmar Þorsteinsson og Björn sonur hans. Fyrstu dvalarár
sín í prestakallinu
átti séra Jón heima á Broddanesi,
en vorið 1908 settist hann að á Kollafjarðarnesi sem eins og að framan getur
var lögákveðið prestsetur. Næsta ár var svo kirkjan byggð þar og er hún því 50
ára nú í ár. í þessu musteri sínu og safnaðarins hafði hann unnið flest hin
kirkjulegu
störf, flutt söfnuði sínum í
gleði hans og sorg boðskap og blessun þess máttar er alls staðar ræður og ríkir".
Áður en séra Jón gerðist
prestur í Kollafjarðarnesi hafði ríkt nokkur ófriður í Tröllatungu og Fellssókn,
en flestir bændur í fyrrnefndu sókninni höfðu þá leyst sóknarbönd við prest
sinn séra Arnór Árnason og tekið sér prestinn á Stað fyrir kjörprest.
Með tilkomu hins unga prests
voru sóknirnar ekki aðeins sameinaðar, heldur var aðalkirkjustaðurinn færður
frá Felli í Kollafirði og úr Tröllatungu að Kollafjarðarnesi í hina nýju kirkju
og voru samstarfserfiðleikar safnaðarins og hirðis hans þar með úr sögunni.
Ekki er vitað til að í
Kollafjarðarnesi hafi staðið bygging helguð kristinni trú fyrr en kirkjan var
byggð og ekki heldur eftir að séra Jón lét af prestskap, en hún varð 105 ára á
þessu ári.
Kollafjarðarnes eins og það leit út um haustið 2012.
Jörðin mun hafa verið seld nýlega og frést hefur að verulegar endurbætur séu í undirbúningi, en þegar
nýr eigandi skoðaði ýmis gögn um íbúðarhúsið kom í ljós að það var teiknað að
Guðjóni Samúelssyni. Hann hyggst nú færa það að miklu leyti í upprunalegt horf.
- Ljósmynd LRÓ.
Mannasættir, fjölskyldufaðir, sálusorgari, þjónn og embættismaður,
Með dyggri aðstoð góðra manna
gekk séra Jóni fljótt og vel að sáttum innan safnaðanna og var þjónandi prestur
á Kollafjarðarnesi fram til 1950 þegar hann lét af prestsskap fyrir aldurs
sakir og hafði þá verið prófastur í 30 ár. Honum hefur verið lýst sem hlédrægum
manni sem vildi lítt láta á sér bera, en ákaflega fastur á skoðunum sínum.
Þéttum á velli og þéttum í
Séra Jón hóf búskap á
Kollafjarðarnesi um vorið 1908 og gekk þá að eiga heitmey sína
Guðnýju Magnúsdóttir bónda að
Miðhúsum í Hrútafirði. í Kollafjarðarnesi voru þau í 43 ár, eða til 1951, en
hann var þjónandi prestur í heil 44 ár.
Kollafjarðaneskirkja og kirkjugarðurinn í september
2012. - Ljósmynd LRÓ.
Síðasta bókabrennan á Ströndum.
Séra Jón var rökfastur eins
og áður sagði og hafði mjög fastmótaðar skoðanir sem mótuðust af lífsviðhorfi
hans, starfi og köllun. Ekki er það heldur alveg útilokað með öllu að eilítið
hafi stundum blandast saman pólitíkin og guðfræðin.
Eitt sinn spurðist það út um
sveitir að ungt og efnilegt skáld úr Dölunum, Jóhannes Bjarni Jónasson væri í
þann vegin að senda frá sér nýtt efni. Jóhannes Bjarni sem hafði áður gefið út
nokkrar ljóðabækur sem allar höfðu fengið góðar viðtökur, hugðist nú harsla sér
völl á nýjum völlum skáldagyðjunnar og að þessu sinni var von á skáldsögu frá
þessu upprennandi skáldi.
Í hreppnum mun hafa verið til
svolítill vísir að bókasafni sem vistaður var á fáeinum hillum í
forstofuherbergi, sumir segja hjá hreppstjóra. Fyrir þá aura sem inn komu vegna
útlána, voru svo keyptar nokkrar bækur á ári sem voru þá lesnar nánast upp til
agna af íbúum hreppsins.
Jón var einn þeirra sem beið
útkomu bókarinnar og þegar hún kom loksins út, var hann einna fyrstur til þess að
fá hana lánaða til aflestrar.
Nokkur tími leið og prestur
skilaði ekki bókinni, en aðrir sveitungarnir spurðu mikið um hana.
Og enn leið og beið án þess
að bókin kæmi aftur í hús, og þar kom að haft var samband við sérann og hann
spurður hvernig lesturinn gengi.
"Já bókin sú" svaraði hann,
"ég náttúrulega brenndi hana".
Presur hafði eftir lestur
hennar talið allt of margt í henni vera lítt uppbyggjandi efni og geta jafnvel
haft neikvæð áhrif á söfnuðinn og skoðanir hans. Hann var nú einu sinni
sálnahirðirinn sem hafði þann starfa að hlú sem best að hinni andlegu hlið síns
fólks.
Þetta álit Jóns voru
sveitungar hans ekki fyllilega sáttir við og fór svo að prestur var krafinn um
andvirði bókarinnar sem hann mun hafa innt af hendi með semingi. Nýtt eintkak var
þá keypt sem var auðvitað lesið af enn meiri athygli og jafnvel áfergju en ella
hefði verið gert.
Þess má geta að unga skáldið
úr Dölunum, Jóhannes Bjarni Jónasson tók sér nafnið Jóhannes úr Kötlum.
Að lokinni athöfn í Kollafjarðarneskirkju. Ekki er
vitað hver athöfnin var og ljósmyndari er ókunnur.
Um samskipti við biskupa.
Séra Jón var líka mjög alþýðlegur
maður. Eitt sótti hann prestastefnu til Reykjavíkur og bjó þá hjá Ragnheiði dóttur
sinni í Skipasundinu meðan hann dvaldi syðra. Þaðan tók hann strætisvagn til
fundarins, en því hafði biskup spurnir af og líkaði stórilla. Hann tók Jón á
eintal og fann að ferðamátanum við hann sem hann taldi ekki sæma virðingu
stéttarinnar. Prestar ættu að koma akandi á bíl eða jafnvel gangandi frekar en
að blanda of miklu geði við alls konar fólk sem væri eins misjafnt og það væri
margt. Jón svaraði því þá til að hann teldi að best færi á því að prestar væru
í nánum tengslum við söfnuði sína en forðuðust þá ekki.
Öðru sinni var Jón staddur á
prestastefnu og var þá verið að minnast biskups sem var nýlega látinn. Að
lokinni langri lofræðu voru viðstaddir beðnir um að standa á fætur og lúta
höfði í virðingarskyni við hann.
Allir stóðu þá upp nema Jón
sem sat sem fastast og horfði beint fram, en nokkur kliður myndaðist í salnum í
kjölfarið. Jón var auðvitað spurður að því hverju sætti að framkoma hans væri
með slíkum ólíkindum.
Hann svaraði því þá til að
hann hefði aldrei getað borið nokkra virðingu fyrir umræddum biskupi sem hefði
ekkert batnað þótt hann væri nú dauður.
Eitt sinn var biskup að
vísitera á Ströndum og kom þá við á Kollafjarðarnesi. Þegar hann fór þaðan varð
prestur honum samferða áleiðis því hann átti erindi á bæ þar skammt frá. Á
leiðinni þangað gekk kona nokkur í veg fyrir ferðalangana og bað Jón að taka
fyrir sig skírnarkjól sem hún hafði fengið lánaðan og koma honum til eiganda
sins á bæ sem hann ætti leið hjá í bakaleiðinni. Prestur taldi það lítið mál og
tók við kjólnum. Þetta líkaði biskupi ekki alls kostar vel og vandaði um fyrir Jóni.
"Vér eigum ekki að koma
alþýðubændum upp á að nota oss sem sendisveina".
Jón svaraði því þá til að
þetta væri góð kona sem ætti allt gott skilið og málið þar með endanlega
afgreitt af hans hálfu.
Öðru sinni átti biskup leið
um og kom þá að Kollafjarðarnesi eins og ráð hafði verið fyrir gert, en mun hafa
verið öllu fyrr á ferðinni en áætlað hafði verið. Prestur var ekki heima við og
ekki hafði verið byrjað að undirbúa komu hins tigna gest í mat og drykk, en þó
var nýbúið að baka firnin öll af rúgbrauði og nóg var til af fiski. Guðrún
Magnúsdóttir systir Guðnýjar konu Jóns var heima við og reyndi að bjarga málum
sem hún frekast gat og tíndi eitt og annað til úr búri ásamt soðningunni og rúgbrauðinu
sem biskup gerði hin bestu skil.
Biskup mun hafa verið fámáll
meðan hann dvaldi við, en þegar hann var farinn varð henni að orði að "nú ætti
þó að heyrast í biskupi".
Guðrúnu mun hafa þótt miður
að geta ekki gefið biskupi og föruneyti hans eitthvað merkilegra og staðbetra
en fisk, en síðar spurðist að biskup hefði haft orð á hvað það hefði verið
mikil og góð tilbreyting að koma að Kollafjarðarnesi og fá þar fiskmeti eftir
allar stórsteikurnar sem fram hefðu verið bornar á öllum hinum stöðunum sem
hann hefði haft viðdvöl á.
Fjölskylda og heimilisfólk á Kollafjarðarnesi. Séra Jón í miðju og Guðný kona hans vinstra megin við hann.- Ljósmyndari ókunnur.
Kýrnar frá Hvalsá.
Séra Jón mun ekki hafa haft
verulega afskipti af búrekstrinum, enda hélt hann alla tíð bæði vinnumenn og
vinnukonur á Kollafjarðarnesi. Eitt sinn hafði hann átt erindi til Hólmavíkur,
en þá var ekki tekið að myndast þorp á þeim stað.
Í bakaleiðinni fer hann fram
hjá Hvalsá sem er næsti bær við Kollafjarðarnes og sér hann þá að kýr eru á
beit milli bæjanna. Degi var tekið að halla og stutt í mjaltir. Þykir Jóni þá
upplagt að reka þær með sér heim á leið þar sem hann er hvort eð er á sömu leið
og þær. Gengur reksturinn ekkert sérlega vel þrátt fyrir að leiðin sé stutt, en
að endingu eru þær komnar heim að bænum. Kemur þá vinnumaður út og spyr hverju
það sæti að kýrnar frá Hvalsá séu nú komnar að fjósinu á Nesi.
Myndin mun vera tekin í Fellsrétt um miðbik síðustu aldar. Þarna sést séra
Jón vinstra megin við miðju með hatt á höfði. - Ljósmyndari ókunnur.
Að lokum.
Þeim hjónum Jóni og Guðnýju varð
níu barna auðið en eitt lést í bernsku.
Kollafjarðarnesheimilið var
ávallt fjölmennt, einkum þó á fyrri árum og mun þá hafa þurft að
gæta mikillar hagsýni í
rekstri þess.
Jón sat í sýslunefnd
Kirkjubólshrepps um árabil og einnig í hreppsnefnd, var formaður skólanefndar
og sat í fasteignamatsnefnd Strandasýslu. Hann ásamt Guðjóni Guðlaugssyni
alþingismanni lögðu grundvöllinn að mati fasteigna í sýslunni sem enn er miðað
við.
Öll þau verkefni sem honum
voru falin, innti hann af hendi með sérstakri vandvirkni, samviskusemi og
réttsýni. Hafði hann því einróma traust allra.
Þegar séra Jón Brandsson
prófastur á Kollafiarðarnesi lét af embætti um vorið 1951, var Kollafjarðarsókn
lögð undir Staðarprestskall í Steingrímsfirði,
Séra Jón var heilsuhraustur
fram til sjötugsaldurs, en þá fór hann að kenna þess sjúkdóms sem dró hann til
dauða árið 1959.
Langafi
LRÓ.
Heimildir:
DV 2000 - Guðfinnur Finnbogason
Morgunblaðið 1959 - Guðbrandur Benediktsson.
NN.
Sæunn Óladóttir systir mín.
Sigurður Hjálmarsson föðurbróðir
23.05.2014 01:49
Gramsað í föðurgarði - annar hluti
934. Þegar séra Brandur faðir
þeirra Guðrúnar og Jóns gerði tilraun til að flýja baslið, áfengisbölið og
drykkjuvinina í Hrútafirðinum og fluttist suður í Skaptafellssýslu, voru börnin
mjög ung að árum. Drengurinn aðeins fimm ára en stúlkan árinu eldri. Dvöl þeirra þar
syðra varð þó styttri en til stóð eða aðeins tólf ár, því þegar faðir þeirra
andaðist fluttust þau ásamt móður sinni aftur norður á Strandir. Hlutskipti þeirra í lífinu gátu varla orðið ólíkari því hún lifði í sárri fátæk alla sín tíð, en hann gekk menntaveginn og varð prestur og síðar prófastur. Börn séra Brands urðu alls fimmtán, en ég mun aðeins fara yfir sögu tveggja þeirra. Jóns sem var
langafi
Saga hennar er mikil átaka og
harmsaga, en hún var sterk til sálarinnar og stóð áföllin og brotsjóina af sér
eins og klettur í lífsins ólgusjó.
Guðrún Brandsdóttir
Baslið beið eftir henni í sveitinni heima.
Guðrún Brandsdóttir var átján
ára þegar hún kom í Hrútafjörð aftur og afburða myndarleg stúlka. Ljóst hárið
liðaðist niður um fingerðan líkamann, í gráum augunum speglaðist enn bjarmi Skaftfellskra
gleðistunda og allt fram á elliár birti yfir svip hennar þegar minnst var á þá
sveit. En hafi hana forðum þegar hún fór um landið í kláfnum dreymt um að lífið
yrði eitt heillandi ævintýri, þá var það aðeins tálsýn og heilmikill blekkingingarvefur.
Fyrr en varði stóð hún í strangri lífsbaráttu, blásnauð húsmóðir í harðbýlu
landi og á erfiðum tímum. Bróðir hennar og besti vinur gekk hins vegar menntaveginn
og varð að lokum prófastur. Sjálf var hún að vísu mjög bókhneigð, en fátækar
sveitastúlkur í lok nítjándu aldar áttu líltinn kost á námi. Hún giftist
náfrænda sínum, Búa Jónssyni frá Kollsá og þau fóru að búa móti föður hans. Frændsystkinin
Guðrún og Búi voru mjög ólík í skapi. Búi var mjög örlyndur, en hún ákaflega stillt
og ýmislegt varð því til að
Kuldinn, myrkrið - og svo hann Ásgeir blessaður.
Kuldinn var jafnvel skárri en
myrkrið, en á vetrum var baðstofuglugginn loðinn innan af þykku hrími. Börnin
skófu það með skeið niður í vaskafat og báru út á hlað og kysstu síðan á glerið
til að
Dóttirin Sólveig.
Einkadóttirin, Sólveig
Sigríður var falleg telpa og líktist móður sinni mjög og hafði m.a. Ijóst og
sítt hár. Þegar hún óx úr grasi, dafnaði hún sérlega vel og virtist ætla að
verða hin gjörvulegasta, en um vorið áður en hún átti að fermast smitaðist hún
af barnaveiki. Þá var snjóþungt og ill færð, en faðir hennar fór kringum
Hrútafjörð og sótti lækni á Hvammstanga sem greindi sjúkdóminn og sendi eftir
öðrum lækni frá Búðardal. Saman framkvæmdu þeir barkaskurð á barninu við vægast
sagt slæmar aðstæður sem var þá komið að köfnun. Í fyrstu virtist aðgerðin ætla
að takast og telpunni létti um nóttina, en þá bilaði hjartað. Dauði
einkadótturinnar var eflaust sárasta atvikið i lífi Guðrúnar, en henni gafst
lítill tími til að syrgja. Hún þurfti nú að annast læknana tvo auk annars
heimilisfólk og þurfti auk þess að ferðbúa mann sinn svo að hann gæti fylgt þeim
til síns heima. Hún fór því snemma á fætur um morguninn eftir lítinn eða engan
svefn til að
Sonurinn Georg
Elsti sonur þeirra hjóna hét Georg.
Hann líktist einnig mjög móður sinni og hafði fengið bókhneigð hennar og næmi í
arf, auk viljaþreksins og dagfarsprýðinnar. Hann var staðráðinn í að verða
verkfræðingur og lét jafnvel ekki féleysið draga úr sér kjarkinn. Frændi hans lánaði
honum fyrir fæði og húsnæði einn vetur í gagnfræðaskóla, en eftir það fékkst
hann bæði við kennslu og vann í síldarbræðslu. Með ýtrustu sjálfsafneitun tókst
honum að ljúka fjórða og fimmta bekk menntaskólans. Næsta haust greiddi hann fyrir
húsnæði og fæði fyrirfram og keypti sér bækur, en síðan urðu guð og lukkan að ráða
hvort hann ætti kol í ofninn. Bróðir hans Brandur, bjó með honum um tíma og
minnist þess að einu sinni gátu þeir ekki kynt í heila viku og Georg las þá með
vettlinga á höndunum. Það varð því mikil gleði þegar Brandur fékk greidd vinnulaun
fyrir uppskipun og kom heim með kolapoka á bakinu. Sumarið eftir fimmta bekk
ætlaði Georg enn að vinna fyrir sér við síldarbræðslu, en afli brást þá og um
haustið var hann gersamlega félaus. En ekki datt honum þó í hug að gefast upp,
heldur las síðasta bekkinn heima, náði prófinu um vorið og fékk styrk sem í
hans augum var óhemju fé.
Um haustið fór hann utan, en
þrem mánuðum síðar var hann allur. Hann hafði fengið spönsku veikina og upp úr
henni lungnabólgu sem í þá daga var nánast dauðadómur.
Nú átti Guðrún aðeins eftir auk
Ásgeirs, tvo heilbrigða syni þá Brand (1896-1982) og Hermann (1909-2005).
Sonurinn Brandur.
Brandur ólst upp í
foreldrahúsum til tólf ára aldurs. Þá flutti hann með ömmu sinni, rnaddömu Valgerði
að Kollafjarðarnesi til móðurbróður síns séra Jóns Brandssonar. Séra Jón fermdi
þar frænda sinn og var hann fyrsta barnið sern fermt var í þá nýbyggðri kirkju
að Kollafjarðarnesi.
Vorið 1919 réðst Brandur til
starfa hjá Riisverslun á Borðeyri sem þá var enn mikill verslunarstaður, en
síðar hjá Kaupfélagi Hútfirðinga á sama stað
Búi faðir Brands missti heilsuna á besta aldri og dó af berklum árið 1930. Þá fór Brandur heim að Litlu-Hvalsá til að veita búi móður sinnar forstöðu og fórst honum búreksturinn vel úr hendi. En vorið 1934 bregða Brandur og móðir hans búi. Fór þá Guðrún ásamt Ásgeiri syni sfnum að Kollafjarðarnesi til Jóns bróður síns, en Brandur vann tvo vetur við ýmis störf í Reykjavík og við vegavinnu á Holtavörðuheiði á sumrum. Sagt var að starf hans hafi að mestu verið fólgið í því að mylja grjót með sleggju. Hefur hann aðspurður játt því og að hann hafi mulið allan undirburð í veginn frá Sæluhúsi og norður á Grunnavatnshæðir sem er dágóður spotti. Haustið 1936 verða þáttaskil í lífi Brands, en þá réðst hann til starfa sem verkstjóri hjá Grænmetisverslun ríkisins sem síðar varð Grænmetisverslun landbúnaðarins. Þar starfaði hann óslitið til haustsins 1964 er hann var kominn fast að sjötugu. Önnur þáttaskil urðu í l´æifi hans árið 1942, en hóf hann búskap með konu sinni Guðrúnu Halldórsdóttur.
Árið 1937 fluttu móðir Brands
og bróðir hans Ásgeir til Reykjavíkur og hélt hún um skeið
heimili með þeim bræðrum. Brandur
ólst upp í fátækt, en með þrotlausu striti og sparsemi eignaðist hann eigið
húsnæði og komst í nokkur efni. M.a. átti hann um árabil hlut í veitingastofu
að Laugavegi 28 og rak hana ásamt Magna Guðmundssyni hagfræðingi og fleirum. Voru
þeir Magni góðir vinir og þó Brandur minntist margra góðra vina og vinnufélaga,
held ég að fáa hafi hann metið meir en Magna.
Eftir að Brandur lét af
störfum hjá Grænmetisversluninni 1964 kominn fast að sjötugu, hélt hann sig enn
við vinnu næsta áratuginn. Fyrst starfaði hann sem húsvörður en síðan
næturvörður í Arnarhváli. Og svo mikil var eljusemi hans að eftir það annaðist
hann innheimtustörf fyrir ýmis fyrirtæki, eða allt þar til heilsan var þrotin.
Verklaus gat hann ekki verið
því vinnan var hans líf.
Sonurinn Hermann
Eftir barnaskólagöngu
Hermanns í sinni heimasveit, lá leiðin í Héraðsskólann á Laugum í
Suður-Þingeyjarsýslu. Þá vann hann að venjulegum bústörfum, við vegagerð á
Holtavörðuheiði og um tíma hjá Kaupfélaginu á Borðeyri. Eftir það stundaði hann
ýmis störf í Reykjavík. Árið 1942 flutti hann í Borgarnes ásamt Hallberu konu
sinni og gerðist hótelstjóri og meðeigandi í Hótel Borgarnesi. Í lok stríðsins
fór Hermann til starfa hjá Kaupfélagi Borgfirðinga, þar sem hann vann það sem
eftir var starfsævinnar eða í rúm 40 ár. Hermann var félagslyndur maður, sat
m.a. í stjórn Verslunarmannafélags Borgarness og Starfsmannafélags KB. Hann tók
þátt í undirbúningi að stofnun Félags eldri borgara í Borgarnesi og var fyrsti
formaður þess. Mest starfaði hann þó fyrir Ungmennafélagið Skallagrím þar sem
hann var formaður um skeið, tók virkan þátt í störfum leikdeildar félagsins og
lék ýmis hlutverk í leiksýningum þess. Þá hélt hann ýmsum fróðleik til haga og
birtust m.a. nokkrar greinar eftir hann í Strandapóstinum. Af honum er mikill
ættbogi kominn.
Að lokum.
Guðrún horfði til þess í
harmi sínum að sumar frændkonur hennar höfðu misst meira en hún og mest af
öllum Valgerður föðursystir hennar. Valgerður systir séra Brands giftist
efnuðum dannebrogsmanni í Húnavatnssýslu sem síðar tapaði öllu sínu fé vegna
ábyrgða sem hann gekkst í fyrir menn sem síðan stóðu ekki í skilum. Þau
eignuðust fjórtán börn og misstu þau öll. Yngstur var sonurinn Jón sem varð
rúmlega tvítugur. Hann var á leið heim frá Reykjavík þegar hann veiktist í
Borgarnesi og fréttist ekkert af honum norður á Strandir fyrr en búið var að
jarða hann þar.
Mestu synd mannlífsins ef til
vill að morðum og ránum undanskildum, taldi Guðrún vera mannlast. Hún talaði aldrei
illa um aðra og væri hún þar sem menn höfðu uppi bakmælgi, kom þjáningasvipur á
andlit hennar sem venjulega dugði til að breytt væri um umræðuefni.
Hún lést árið 1963, áttatíu
og átta ára gömul. Lengi var hún furðu ung í anda og heimsótti Skaftafellssýslur
þegar hún var um sjötugt sér til mikillar ánægju. Hún hafði þá ekki komið þar í
hálfa öld, en var vel fagnað af fjölmörgum vinum sem mundu eftir henni sem
kornungri stúlku. Skilningur hennar og samúð með öðrum aflaði henni vina á efri
árum sem voru miklu yngri en hún sjálf.
"Kæmi ég til hennar í þungu
skapi, var ég jafnan sáttari við lífið þegar ég fór aftur," sagði ung
stúlka sem sótti til hennar huggun í erfiðleikum sínum.
Guðrún Brandsdóttir fékk ekki
ráðið örlögum sínum, ekki umflúið fátækt og strit, hjónabandsörðugleika, missi
tveggja efnilegra barna , vanheilsu þess þriðja og allar þær brostnu vonir sem
sérhver maður og kona hlýtur að bera í brjósti sér.
Aðeins einu fékk hún
stjórnað, - sinni eigin
Heimildir: Tíminn frá 1967 og
Lesbók Morgunblaðsins frá sama ári.
18.05.2014 04:33
Gramsað í föðurgarði - fyrsti hluti
933. Sagt er að þegar menn
fara að grúska í ættfræði og leita uppruna síns jafnvel aftur um marga ættliði,
sé það óbrigðult merki þess að aldurinn sé farinn að færast yfir. Ég vil þó miklu
frekar halda því fram að það sé miklu frekar merki um aukinn þroska. En hvað
sem öllu þvílíku líður, þá hélt ég af stað í einn slíkan leiðangur fyrir margt
löngu en hef verið lengi á leiðinni því mörg ár eru liðin frá því að af stað
var farið. Raunar má alveg eins segja að þess konar vegferð ljúki aldrei, því
lengi bætast einhverjir molar við heildarmyndina þó svo að þá sé ekki alla að
finna hér. Mér þótti afar merkilegt, en þó bæði skemmtilegt og sorglegt í senn,
að skoða það af lífshlaupi langa, langa afa míns í beinan karllegg sem
einhverjar heimildir finnast um. Sá hét Brandur Tómasson og var fæddur 3.
nóvember1836, en lést 19. júlí 1891.
Sonur hans var Jón Brandsson
prestur og síðar prófastur að Kollafjarðarnesi. Af honum er kominn Hjálmar
Jónsson afi
Ungur prestur sem kvæntist systrum.
Séra Brandi var veitt Einholt
á Mýrum daginn eftir að hann hafði lokið prófi í Prestaskólanum sumarið 1862. Þar
var hann í fimm ár, en fékk þá Stað í Hrútafirði og síðan Prestsbakka einnig í
Hrútafirði og þjónaði hann þá báðum brauðunum. Þegar Staður var síðan veittur sr.
Páli Ólafssyni frá Mel, sótti sr. Brandur um austur að Ásum í Skaftártungu. Það
kall fékk hann og hélt því til dauðadags, en þjónaði jafnframt öðrum brauðum í
Skaftárþingi þegar þau voru prestslaus. Hann var stórskuldugur Staðarkirkju í
Hrútafirði þegar hann kom að norðan, en innheimta þeirrar skuldar tók mörg ár
og kostaði miklar bréfaskriftir og eftirleitan af hálfu yfirvalda.
Séra Brandur var trúaður og góður
kennari, lúfmenni hið mesta, en ákaflega drykkfelldur. Hann kvæntist fyrst
Guðrúnu Jónsdóttur frá Skriðinsenni í Óspakseyrarhreppi, en þegar hún dó
giftist hann systur hennar Valgerði. Hann átti sex börn með Guðrúnu og níu með
Valgerði. Komust mörg þeirra upp og eru niðjar séra Brands fjölmennir í dag. Meðan
hann þjónaði að Prestsbakka í Hrútafirði byggði hann þar nýja kirkju. Sá var
háttur á í þá daga að bændur áttu að gjalda sinn hlut þar í, en illa gekk presti
að innheimta þeirra hlut. Jukust við það skuldir hans að miklum mun en höfðu þó
verið talsverðar fyrir.
Reyndi að flýja Bakkus.
Til er stutt frásögn um það
þegar Brandur hafði í raun hrakist úr Hrútafirði og var á suðurleið.
"Í brattri brekku er
klyfjalest á ferð. Séra Brandur Tómasson er að flytja búferlum með skyldulið sitt
norðan úr Hrútafirði suður um land og austur í Skaftártungu. Hann ætlar sér að
freista þess að hefja nýtt líf á nýjum slóðum þar sem hann vonast til að sér
farnist betur. Eitthvað af búslóð mun hann hafa tekið með en margt varð þó að
skilja eftir. Á einum hestinum ruggar sinn kláfurinn hvorum megin. Upp úr öðrum
kláfnum gægist lítill drengur, en upp úr hinum lítil telpa. Þó að ferðin gangi
hægt þykir börnunum hún spennandi, enda er þetta er þeirra fyrsta ferðalag.
Lestin silast áfram yfir landið, það er staldrað við og fólk og hestar hvílast,
en síðan er lagt aftur af stað. Þannig gengur þetta fyrir sig aftur og aftur,
en sveitirnar vestan lands og sunnan líða hjá eins og furðuveraldir, bæði ólíkar
hver annari og einnig afar ólíkar heimaslóðunum. Allt í einu hrasar sá hesturinn
sem börnin ber, og eitt augnablik er ekki annað að sjá en hann muni hrapa fram
af gilbrúninni þar sem farið er um og farþegarnir muni þá láta lífið í urðinni
fyrir neðan. Móðir þeirra biður heitt til guðs. Hún er bænheyrð og kraftaverkið
gerist, klárinn nær jafnvægi og heldur áfram eins og ekkert hafi í skorizt. Forsjónin
ætlar nefnilega systkinunum og leikfélögunum að eiga langt líf þó að hlutskipti
þeirra verði afar ólíkt. Hann varð prestur og síðar prófastur í sinni sveit, en
hún varð bóndakona og lifði í mikilli fátækt og basli alla sína æfi".
Hefur hann eflaust vonast til
að fjárhagurinn myndi að batna í hinu nýja brauði, enda yrði hann þar fjarri
drykkjuvinum sínum. Ferð úr Hrútafirði í Skaftafellssýslu, yfir ótal óbrúaðar
ár, var ekki smáræðis fyrirtæki kringum 1880. Presturinm og maddama Valgerður
skildu tvær yngstu dætur sínar eftir hjá bróður hans, Jóni Tómassyni á Kollsá.
Sömuleiðis lét prestur þar eftir skatthol sitt, sem náði frá gólfi til lofts og
var hinn veglegasti gripur. En sú, sem honum var mest í mun að yrði um kyrrt í
Hrútafirði þ.e. fátæktin, fylgdi honum dyggilega eftir alla hans tíð. Fyrsta
búskaparárið að Ásum í Skaftártungu, féll ekki aðeins allur bústofn þeirra
hjóna i harðindum, heldur reyndust nýir drykkjuvinir auðfundnir og fylltu
fljótlega skarðið sem þeir gömlu skildu eftir sig.
Væri mark takandi á
ritningargreininni sem segir að gjafmildum verði þúsundfalt aftur borgað, hefði
séra Brandur orðið vellauðugur maður í lifanda lífi. Hann var mjög örlátur og til
marks um það kom hann eitt sinni gangandi heim úr ferðalagi með hnakk sinn á
bakinu. Hafði hann þá hitt einhvern sem hann taldi að þyrfti meira hesti en
hann sjálfur og gaf honum sinn.
Grasið reyndist ekki grænna hinum meginn við lækinn.
Það mun hafa verið komið fram
á sumar þegar sr. Brandur kom austur. Þá var prestsetrið enn í byggingu, enda
hafði verið prestslaust í Tungunni á annan áratug. Það var því ekki fyrr en
vorið eftir 1881, sem hann gat hafið búskap að Ásum og festi þá kaup á nýjum
búsmala. Ein kýr fylgdi þó staðnum en 40 ær fékk hann á leigu og 60 keypti hann
með því að borga fyrir þær 600 kr. á þremur árum með 4% rentu.
Sumarið á eftir var með
eindæmum mikið grasleysissumar og heyjaðist sáralítið í Ásum. Hann varð því að
kaupa meginhlutann af fóðrunum og var allan veturinn gangandi því ekki gat hann
haft reiðhestinn heima. Kúnni varð hann að koma fyrir og sá varð endirinn að
prestur missti meginhlutann af fénu og líka talsvert af því sem á fóðrum var. Og
nú rak hvert hallærisárið annað fram eftir áratugnum. Vetrarharðindi og
vorkuldar, grasleysi og óþurrkar, basl og bágindi. Ómegðin var mikil en bústofninn
enginn. Skuldheimtumenn gerðu síðan kröfur í litlar embættistekjur og
kaupstaðarferðir voru ekki hollar efnahag þeirra, sem reyndu að gleyma
erfiðleikum lífsins yfir staupi i Bakkabúð. Það var ein af ástæðum þess að efnahagur
sr. Brands rétti aldrei við eins og vonir höfðu staðið til. Vínhneigðin var
honum lítt viðráðanleg ástríða, þótt hann rækti enibætti sitt af einstökum
dugnaði og frábærum vaskleika.
Þessi löstur hans hefur
eflaust verið ástæða þess að bindindismálum var hreyft á fyrsta héraðsfundinum sem
hann sat í Vestur-Skaftafellsprófastsdæmi. Báru þeir sr. Oddgeir á Felli og sr.
Hannes á Mýrum fram þá uppástungu að prestar í prófastsdæminu og
sóknarnefndarmenn yrðu forgöngumenn að því að koma í veg fyrir óhóflega nautn
áfengra drykkja. "Þessa uppástungu samþykkti fundurinn, en að skuldbinda nokkurrn
til að ganga í almennt bindindi var fundurinn hins vegar alfarið mótfallinn.
En þessi fundarsamþykkt kom sr.
Brandi að litlu haldi í baráttunni við Bakkus. Dugðu einnig lítt vinsamlegar aðvaranir
sóknarnefnda og föðurlegar áminningar biskups. En upp úr öllu þessu að því er
virðist vonlausa stríði við ölhneigðina, gnæfir þó persóna sr. Brands.
"Hann var góðmennið sem í
fátækt sinni gaf sóknarbörnum sínum eftir lögboðin gjöld, klerkurinn sem
prédikaði af andríki og krafti, af hug og hjarta hinnar stórgáfuðu, breysku
trúarhetju", segir Stefán í Litla-Hvammi í endurminningum sínum.
Hann minnist fermingarföður síns af mikilli hrifningu og getur þess að hann hafi kynnst mörgum prestum á lífsleiðinni, en enginn þeirra komist nálægt sr. Brandi að mannkostum. Svo mikil hafi skyldurækni hans og ábyrgðartilfinningin verið, að þrátt fyrir dykkjuástríðuna vissi enginn til þess, að hann svo mikið sem dreypti á víni áður en hann gekk að prestverkum, hvort sem það var messugerð, eða það var skírn eða hjónavigsla sem átti að fara fram.
Síra Brandur Tómasson var
prestur í Ásum á árabilinu 1880-1891, en auk þess þjónustaði hann önnur brauð í
Vestur-Skaftatfellsprófastsdæmis sem hér segir:
í Meðallandi árin 1881-1884
í Álftaveri - 1881-1888
í Mýrdal -- 1885-1886
í Meðallandi - 1885-1888.
Á þessum árum voru tvær
kirkjur í Skaftártungu og fjórar í Mýrdalnum. Munu ekki aðrir prestar hafa haft
erfiðari prestsþjónustu hér á landi en sr. Brandur hafði þau misseri sem hann
þjónaði beggja vegna Mýrdalssands. Til að sýna hvernig þessi þjónusta var rækt,
skal hér birt skrá yfir messur sr. Brands, frá trínitatis til aðventu 1885 og á
útmánuðum 1886.
Hvað skuldar Brandur prestur hér?
Skaftfellingar virðast hafa fyrirgefið
honum breyskleikann og það margsinnis. Eitt sinn sem oftar var hann staddur á
Eyrarbakka sem var næsti kaupstaður við Ása, en fékk enga úttekt því reikningur
hans í versluninni stóð mun verr en kaupmanni líkaði. Sóknarbörn hans þau er
nærstödd voru vildu liðsimna sálusorgara sínum og sá sem var í forsvari fyrir
hópnum gekk inn í búðina og mælti stundarhátt: "Hvað skuldar Brandur prestur
hér?" Kaupmaður nefndi töluna, en bændur höfðu gert samtök um að greiða
upp skuldina svo prestur fengi úttekt eins og aðrir.
(Þannig kunna niðjar Brands söguna,
en aðrir vilja láta
Loforðið efnt.
Meðan sr. Brandur var enn í
prestaskólanum í Reykjavík var það eitt sumar að hann var í kaupavinnu, að
æskuvinur hans sem var bóndasonur að norðan bað hann um að jarða sig ef hann
lifði hann. Brandur var skiljanlega ekki viss um hvort hann mundi lifa hann en
játti þó bón vinar síns. Alllöngu síðar voru Brandi sem hafði þá tekið prestavígslu,
veittir Ásar í Skaftártungu. Skrifaðist hann eftir það lengi á við vin sinn sem var
orðinn stórbóndi fyrir norðan. En árin liðu og smátt og smátt dró úr bréfaskriftunum uns þau lögðust af.
Þá var það vor eitt að beinagrind af karlmanni rak á fjöru
Þykkvabæjarklausturs. Var beinagrindin óþekkjanleg, en við hana hékk ísaumað
vaðmálsbelti með nafni mannsins sem enginn þar um slóðir kannaðist við. Um
þetta leyti þjónaði séra Brandur Þykkvabæjarprestakalli ásamt Ásum og var honum
tilkynnt um beinagrindina og fært beltið. Brá honum mjög þegar hann
sá þar nafn æskuvinar síns. Um svipað leyti hafði hann frétt að hann hefði
drukknað um veturinn og líkið ekki fundist. Jarðaði séra Brandur þá æskuvin
sinn eins og hann hafði lofað.
Og hann bað fyrir guðshúsinu, söfnuðinum, Jóni og sjálfum sér.
Það rættist og sem spáð hafði verið að Meðallendingum héldist illa á prestum sínum þegar það gerðist að verið var að flytja prédikunarstóllinn sem tilheyrði kirkjunni í Langholti, en hann valt af hestinum og ofan í Skarðsá. Voru prestar þar jafnan stutt eftir það og oft prestlaust. Var þá brauðinu þjónað af nágrannaprestum og einn þeirra var sr. Brandur Tómasson í Ásum.
Jón nokkur Sverrisson sagði
svo frá að þegar hann var um fermingu, þjónaði sr. Brandur í Langholtssókn.
Hann sagði prest hafa verið góðan mann með lítil efni en stórt hjarta,
tilþrifamikinn og skörulegan. Jón minnist þess að eitt sinn þegar Brandur kom í
húsvitjun, stóð hann um stund úti fyrir bænum og kallaði síðan: "Hann síra
Brandur vill koma inn". Var þá skjótt til dyra gengið og prestur leiddur í
bæinn. Jón var þá að læra kverið og kominn að 6. kaflanum sem var bæði langur
og tornuminn og kvörtuðu foreldrar hans yfir því við prest hve illa lærdómurinn
gengi. En prestur svaraði: "Verið þið alveg róleg. Þið skuluð ekki hafa
ábyggjur af þessum dreng. Hann Jón litli spjarar sig".
Eitt dimmt haustkvöld kom sr.
Brandur að Grímsstöðum, þar sem foreldrar Jóns bjuggu þá. Hann var að koma frá
því að skíra barn og bað um fylgd að Fjósakoti því þar ætlaði hann að gista.
Fór Jón með honum, en prestur bað Jón segja sér þegar þeir væru komnir móts við
kirkjuna sem Jón gerði. Fór þá sr. Brandur af baki, tók ofan hattinn og bað
heitt og innilega fyrir guðshúsinu, söfnuðinum, Jóni og sjálfum sér.
Samskiptin við Mýrdælinga.
Um nokkurn tíma þjónaði séra Brandur Mýrdalsþingum auk síns eiginlega prestakalls. Mýrdælingar tóku honum illa því þeir vildu fá sinn eigin prest eins og áður hafði verið. Fyrsta sunnudag sem hann messaði þar mætti enginn til kirkju. Séra Brandur tók því með mestu ró, labbaði sér niður að Hvoli til hreppstjórans sem hann vissi harðastan í andstöðunni gegn sér og beiddist gistingar. Hún fékkst, en ekki var mikið haft við gestinn. Honum var vísað til svefns hjá börnunum, en hann tók því vel og sagði þeim sögur og ævintýri fram eftir kvöldinu. Morguninn eftir kvaddi prestur og þakkaði mikið fyrir sig en fór ekki langt, því hann gisti næstu nótt á bæ þar örkammt frá. Þannig fór hann um dalinn alla næstu vikuna, en talaði alls staðar mest við bömin. Næsta sunnudag messaði hann aftur í Mýrdal, en nú brá svo við að kirkjan var troðfull. Þurfti hann ekki að kvarta undan lélegri kirkjusókn Mýrdælinga eftir það.
Brandur var einlægur trúmaður
og muna hafa verið margar sögur sagðar af trú hans þó flestar séu þær nú
glataðar. Einhverju sinni hvessti mjög meðan Skaftfellingar voru á sjó og
komust bátarnir ekki í land því að ógurlegir brimskaflar risu ógnarhátt við sendna
ströndina. Uppi á sjávarkambinum stóð fjöldi fólks og horfði á hvernig
eiginmenn og synir reyndu að brjótast til lands þegar séra Brand bar þarna að. Þegar
hann sá hve tvísýnt var með lendingu og að bátamir bjuggust til að snúa frá,
bað hann alla viðstadda að krjúpa á kné og biðja með sér. Heit og innileig bænin
steig upp frá litla hópnum á hinni kaldranalegu og eyðilegu strönd og kannski hefur
hún komist í gegnum dimm óveðursskýin, því að skyndilega sló á báruna, skipin
renndu upp á sandinn og engan sakaði.
En ölvaður sté Brandur aldrei í stólinn.
Allir, sem þekkja til
staðhátta austur þar, vita hvert þrekvirki það hefur verið að rækja
prestsþjónustu í Skaftárþingi á þessum tíma með þeim hætti sem sr. Brandur mun
hafa gert. Eitt dæmi um það hve mikinn vaskleik prestur sýndi í starfi sínu,
nefnir sr. Þórhallur Bjarnarson í Kirkjublaði sínu er hann minntist hans. Maður
í Ásasókn bað prest að jarða fyrir sig á laugardegi, en messa var boðuð daginn
eftir á Sólheimum. Sr. Brandur brást vel við beiðni mannsins, jarðsöng, skírði síðan
barn á leiðinni og lagði eftir það á Mýrdalssand í náttmyrkri og vonskuveðri. Náði
hann að Sólheimum til messugerðar í tæka tíð, en þetta var á þorranum. Talið
var að beiðnin um jarðsetninguna hafi verið gerð af glettni við prest til að
Aðeins einu sinni mun hafa
orðið messufall hjá séra Brandi sem herma má upp á hann. Var það daginn eftir
að hann hélt brúðkaup Hallfríðar dóttur sinnar og Magnúsar Sigurðssonar, sem var
þá vinnumaður í Ásum. Þau voru foreldrar Guðbrands Magnússonar sem lengi var
forstjóri Áfengisverslunarinnar. Sjálfsagt hefur hinn fátæka og vínhneigða
Ásaklerk síst af öllu órað fyrir því að dóttursonur hans yrði í fyllingu tímans
eins konar æðsta ráð yfir öllu áfengi á Íslandi, en umræddan dag mun séra Brandur
enn hafa verið all nokkuð ölvaður eftir veisluna og því ófær um að sinna
prestverkum.
Ölvaður steig séra Brandur nefnilega
aldrei í stólinn, enda hefði hann tæpast getað það, því vín gerði honum afar erfitt
um mál.
Önnur silfurskeiðanna af uppboðinu sem eru í eigu afkomendanna.
Leiðarlok.
Síra Brandur Tómasson varð
ekki gamall maður. Hann andaðist 54 ára á miðju sumri 1891. Það var á sunnudegi
og þá hafði messa verið boðuð í Ásum sem varð eigi af, en fjöldi manns var þó þegar mættur til messunnar þegar andlátið bar að. Í kjölfarið var bú hans
boðið upp til greiðslu skulda hans sem aldrei höfðu sagt skilið við hann í
lifanda lífi og eftir það uppboð átti maddama Valgerður ekkert eftir nema fötin
sin og börnin ef frá eru taldar tvær silfurskeiðar, skreyttar fögru hörpudiskamunstri.
Skeiðarnar voru upphaflega tólf, og voru boðnar tvær krónur í þær allar. Sá sem
bauð gaf ekkjunni kost á að kaupa þær aftur á sama verði, en hún sá sér ekki
fært að taka nema tvær þeirra og eru þær enn í eigu niðja hennar. Hún átti nú
ekki annan kost en ferðast aftur yfir fjöll og heiðar heim í Hrútafjörð Tvö
stjúpbörn hennar ílentust í Skaftafellssýslu, en fjögur fóru með henni. Þau Guðrún
og Jón, sem verið höfðu í kláfunum fáeinum árum áður, svo og tvö yngri sem
höfðu fæðst að Ásum.
Heimildir: Tíminn frá 1967,
Lesbók Morgunblaðsins frá 1967, sr. Sigurður Ægisson og Sigurður Hjálmarsson
föðurbróðir